سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 66

را در چه استعمال کردید؟ شما می خواهید همین مقدار بگویید که به من که می رسد شجاع است، لکن در میدان جنگ غیرشجاع است. تازه این را هم اگر بخواهید، افاده کنید که مغصوب نیست، اینهم معنای صحیح جالبی ندارد، آیا«اسدا علیّ و فی الحروب نعامه» همین را می خواهد افاده کند که به من که می رسد شجاع است، امّا در میدان جنگ اثری از شجاعت او نیست ؟ چنین مطلب تقریبا غیرجالب و غیرظریفی را می خواهد بیان کند. یا این که نه، این می خواهد بگوید: به من که می رسد، اسدا علی یعنی شما ذهنتان را متوجّه می کنید به همان اسدی که معنای حقیقی لفظ اسد هست«و فی الحروب نعامه» به همان معنای حقیقی که برای نعامه وجود دارد ذهن شما به همان توجّه پیدا می کند.

لذا این استعمالات مجازیّه که شاید در بین استعمالات از کثرت و از زیادی استعمال، شاید استعمالات مجازیّه حتّی بیش از استعمالات حقیقیّه باشد، این قدر حتّی در استعمالات مردم عوام روی همان مسائلی که از آباء و امّهات و جامعه گرفته اند، گاهی یک لطائف و ظرائفی انسان می بیند که اصلا محیر العقول است. لذا ما مجبوریم تقریبا با فرقهایی که حالا ذکر می کنیم، همین مطلبی را که سکّاکی در باب استعاره که مجازش، مجاز دارای علاقۀ مشابهت است، همین حرف را بزنیم، منتهی در محدودۀ استعاره این مرد بزرگ صاحب(وقایه الاذهان) می فرماید: من خیلی بعید می دانم که مرحوم سکّاکی با آن عظمت و علوّ شأنی که در علم بیان و فنّ بیان داشته و با آن نکته ای را که در مقابل مشهور در باب استعاره پی برده، ایشان واقعا بخواهد محدودۀ کلامش را خصوص استعاره قرار دهد، یعنی وقتی می خواسته مثال بزند، این حالا تصادفا آمده آن مجازی را که علاقه اش، علاقۀ مشابهت است در مثال ذکر کرده و الاّ می فرماید، هرچه من فکر می کنم که آیا بین استعاره و سایر مجازات چه فرق می کند و چه خصوصیّتی برای استعاره وجود دارد که ما بگوییم: نظریّۀ سکّاکی در محدودۀ استعاره است، نه چنین چیزی نیست، به نظر می رسد که ایشان در همۀ مجازات همین حرف را می خواهد بزند.

استعمال مجاز در آیۀ شریفه«وَ سْئَلِ الْقَرْیَهَ ...»

مثلا در این آیۀ شریفه ای که دیگر علاقه اش، علاقۀ مشابهت نیست، آیۀ شریفه ی در داستان و جریان برادر یوسف و آمدن پیش یوسف و آن راهی را که یوسف اتخاذ کرد برای این که برادر را پیش خودش نگه دارد و بعد برادرهای دیگر آمدند حضور یعقوب بدون آن برادر کوچک آمدند، در حالی که پدر از اینها پیمان گرفته بود که مبادا جریانی که برای یوسف واقع شد برای این هم واقع