سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 68

اشکال به سکاکی در اعلام شخصیه و اسماء اجناس

وقتی می گویید: این آقا حاتم است، حاتم که دیگر برای کلّی وضع نشده، حاتم یعنی حاتم طائی، حاتم طائی هم یک نفر بیشتر نبوده«علما شخصصیاّ، وضع لرجل المعروف، الذی هو من قبیله الطی و لذا یعرّف بطائی» و مشهور به طائی است، شما می گویید که: حاتما، فلان کس حاتم است، اینجا مگر حاتم یک ماهیّتی است که برایش دو فرد ذکر کنید، فرد حقیقی و فرد ادعایی، در اسماء اجناس درست، در حاتم، خود سکّاکی هم دچار اشکال می شود، چه کار کند اینجا را، لذا بعضی ها مثل محقق تفتازانی در مطوّل و مختصر آمدند تعبیری را درست کردند که پیداست، ضرورت اینها را وادار کرده که حاتم را ما از محدودۀ علم شخصی بیرون بیاوریم، بگوییم: حاتم یعنی جواد«من له الجود» یک عنوان کلّی پیدا کند، مثل اسدی که برای یک ماهیّت کلیّه وضع شده، برای حاتم هم، چنین معنایی را درست کنیم، آن وقت بیاییم برایش افرادی را درست کنیم.

جواب استاد از اشکال مذکور به سکاکی

جوابش این است که چه کسی به شما اجازه داده که حاتمی که«وضع لشخص معیّن خارجیّ مشخّص»، از معنای حقیقی خودش آن را بردارید و یک معنای جزئی را بخواهید یک معنای کلّی بگویید: «حاتم یعنی من له الجود» این حاتم که معنایش«من له الجود» نیست، حاتم آن روزی که به دنیا آمد، اصلا پدرش چه می دانست که در آینده اتّصاف به جود و سخاوت پیدا می کند، در لحظۀ ولادت که مشعر به چنین چیزی نبود، از روز اوّل اسمش را گذاشت حاتم، اصلا نمی دانست که در آینده آیا این فضیلت در آن تحقق دارد یا ندارد؟ آن وقت چه معنا دارد، حاتمی که پدرش برایش وضع کرده، بدون توجّه به این خصوصیّتی که در آینده برای حاتم تبلور پیدا می کند، حالا ما بیاییم، کلمۀ حاتم را برداریم و بگوییم: «حاتم له معنا کلّی و هو من له الجود». این مشکله را سکّاکی در باب اعلام شخصیّه پیدا کرده، کما این که در همان اسماء اجناس هم، یک اشکالی به سکّاکی شده که سکّاکی نمی تواند اشکال را جواب دهد و آن این است که شما که می گویید: ما برای ماهیّت اسد دو قسم فرد قائل می شویم، فرد حقیقی و فرد ادعائی، همین جا به اصطلاح مچ شما را می گیرند، می گویند: آن ماهیّتی که لفظ اسد بر آن موضوع شده، آن مصادیقش همان افراد حقیقیّه است، افراد ادعاییّه جزء ماهیّت موضوع له لفظ اسد نیست. «اسد وضع لا لماهیّه الّتی لا تنطبق علی الافراد الحقیقیّه».