سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 72

تبعیّت کرده اند، و عرض کردیم: ایشان در همان سالهای اولیّۀ تأسیس حوزۀ علمیّۀ قم، دو سه سال بعد از تأسیس، یک سال در قم اقامت کردند و تدریس کردند، و امام بزرگوار هم در درس ایشان شرکت می کردند. درحالی که در حدود سنین بیست سه یا چهار بودند. روی مبنای ایشان اصلا در معنای اسد هیچگونه تصرّفی نیست، اسد در حال استعمال در همان معنای خودش استعمال می شود، در همان حیوان مفترس استعمال می شود. لعلّ در رتبۀ متأخرۀ از آن یک ادعایی هم وجود دارد که این رجل شجاع همین حیوان مفترس است، این زید متصف به شجاعت این هم مصداق، اما مصداقیّت نه در رابطۀ با موضوع له معنای اسد باشد، موضوع له و مستعمل فیه اش همان معنای حقیقی خودش است، منتها ادعایی در کنار این وجود دارد که رجل شجاع هم«اسد» داخل در همین معنای موضوع له و مستعمل فیه است که موضوع له و مستعمل فیه هیچ دست نمی خورد و هیچ لطمه ای به آن نمی رسد. و در این رابطه بین مجاز در کلمه که از اول بگوید: «رأیت اسدا» یا در مجاز در اسناد مثل همان«زید حاتم یا«اسد علیّ » که به اینها اصطلاحا مجاز در اسناد می گویند، فرقی در این رابطه وجود ندارد.

نظر مشهور و محقق خراسانی ره در مجاز

اما مشهور در معنای مجازی، و منهم مرحوم محقق خراسانی، رسما معتقدند که استعمالات مجازیّه در حقیقت جابجا کردن لفظ است. ما در استعمالات مجازیّه تحویل و تحوّل را در رابطۀ با معانی می دانیم، اما مشهور می گویند: استعمالات مجازیّه همین جابجا شدن لفظ است، شما می خواستید بگویید: «رأیت رجلا شجاعا» بجای لفظ «رجل شجاع» لفظ اسد را استعمال کردید، و اسد هم در غیر معنای خودش استعمال شده، اسد«استعمل فی الرجل الشجاع». منتها واضع این اجازه را داده در مواردی که علایق مجاز وجود داشته باشد که از جملۀ علائق علاقۀ مشابهت است، اگر یک موجود انسانی شبیه اسد شد در شجاعت، این لفظی را که من برای این حیوان مفترس وضع کردم، شما این لفظ را به صورت مجاز در رجل شجاع استعمال کنید.

لذا روی طریقۀ مشهور استعمالات مجازیّه فقط سر و کارش با الفاظ است، لفظی جای لفظی را پر کرده و لفظی جایگزین لفظی شده، البته این جایگزینی روی همان مشابهت در معنا است. اما از نظر استعمال و از نظر مستعمل فیه، لفظی«ابدل بلفظ آخر». می توانستید شما بگویید: «رأیت رجلا شجاعا» بجای«رجلا شجاعا» لفظ اسد را روی کار آوردید و استعمال کردید، که ما عرض کردیم:

این مستلزم خلوّ از لطایف و ظرایف و در بعضی از موارد مستلزم کذب و مستلزم عدم صحّت است،