سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 73

به لحاظ این که معنا هیچ انطباق پیدا نمی کند.

بررسی اقوال در مجازیت عام بعد از تخصیص

در مسألۀ عام و خاص که گفتیم: آن اختلافی که واقع شده، ریشه اش در این است که آیا تخصیص عام مستلزم مجازیّت در عام است یا نه ؟ و یا این که بین مخصّص متصل و مخصّص منفصل فرق می کند؟ ما باید اینها را ان شاء الله بررسی کنیم. اما روی این مبنای بعض المحققین در باب کلّی مجازات، ما ملاحظه کنیم که اگر مولا گفت: «اکرم العلماء، کل عالم» و بعد به یک دلیل منفصل که قائلین به مجازیّت هم بیشتر روی مخصّص منفصل تکیه می کنند، به یک دلیل منفصلی گفت: «لا تکرم الفسّاق من العلماء»، آیا روی این مبنای بعض المحققین می توانیم بگوییم: مجاز در کار است ؟ چطور می توانیم در اینجا مسألۀ مجازیّت را مطرح کنیم ؟ بگوییم: مولا وقتی که می گوید: «اکرم کلّ عالم» برحسب ارادۀ جدیّه اش و به تعبیر دیگر مستعمل فیه اش ولو کل عالم است، اما این را تطبیق کرده بر عالم غیرفاسق که در حقیقت می خواهد بگوید: اصلا عالم فاسق در دایرۀ«اکرم کل عالم» نیست و در دایرۀ عموم هیچگونه ورود و دخولی ندارد.

آیا چنین چیزی در کار است ؟ کانّ می خواهد بگوید: «العالم الفاسق لیس بعالم». همان طوری که رجل شجاع را ادعائا می گفت: حیوان مفترس است، اینجا چون جنبۀ نفیی دارد در«لا تکرم الفساق من العماء» می خواهد ادعائا بگوید: «العالم الفاسق لیس بعالم و لو ادعاء». شبیه مثلا دلیل حاکمی که در مسألۀ حکومت مطرح می کنید«لا شک لکثیر الشک». آیا این سبکی است ؟ ما می بینیم که اوّلا، وجدانا خودمان اگر یک حکم عامی را صادر کنیم و بعد به یک دلیل منفصلی این حکم عام را محدود کنیم، این محدودیّت فقط استثنای از حکم است، نه این که در رابطۀ با موضوع یک دخل و تصرّفی کردیم، نه این که مدّعی شدیم که عالم فاسق«لیس بعالم» ادعایی در کار نیست.

فرضا یک مولای عرفی که گاهی قانونگذاری می کند، مثل قوۀ مقنّنۀ، بعد هم مثلا در مقام اجرا به مشکلی برخورد می کنند، می آیند یک گوشۀ این قانون را به صورت تبصره حذف و استثناء می کنند.

اگر از اینها سؤال کنیم: آن روزی که شما قانون را به نحو عموم وضع کردید و بعد از مدّتی یک تبصرۀ استثنائیّه به این قانون زدید، در رابطۀ با موضوع یک ادعایی در کار است ؟ یا این که می گویند: نه، حکم به نحو عموم صادر شده بود، بعد دیدیم که پیاده کردنش در فلان مورد فلان محذور را دارد، آمدیم آن را از دایرۀ حکم قیچی کردیم و مستثنا کردیم، هیچگونه ادعایی در کار نیست.

مخصوصا در همین عبارت معروفه، مولا اول می گوید: «اکرم کل عالم»، بعد می گوید: «لا تکرم