سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 76

تخصیص مطرح است، چه فرق می کند که بگوید: «اکرم العلماء الموصوفین بالعداله، یا اکرم العلماء الاّ الفساق منهم»؟ در هیچکدام عنوان تخصیص اصلا مطرح نیست و در حقیقت ما نباید اسم مخصّص متصل را مخصّص بگذاریم، این مخصص نیست، این چیزی است که وصل به کلام است جای صفت را می گیرد و شبیه«عالم عادل، یا عالم موصوف بالعداله» است. حالا فرضنا که شما اسم آن را مخصّص بگذارید، ما هم حرفی نداشته باشیم.

سؤال این است: این تخصیص ولو روی مبنای مشهور در باب مجاز، وقتی مولا می گوید: «اکرم العلماء الا الفساق منهم»، در چه چیز مجازیّت تحقق دارد؟ که ما دو مبنا را بپذیریم: یکی این که«هذا تخصیص» و دیگر در باب مجاز هم همان نظریۀ مشهور استعمال لفظ در غیر ما وضع له. در«اکرم العلماء الاّ الفساق منهم» چه چیز در غیر ما وضع له استعمال شده ؟ «الفسّاق» در غیر ما وضع له استعمال شده ؟ «الا» در غیر ما وضع له استعمال شده ؟ العلماء در غیر ما وضع له استعمال شده ؟ اگر العلماء در غیر ما وضع له استعمال شده، پس استثناء باطل است. برای این که غیر ما وضع له آن لابد علماء عدول است، اگر از اول می گفت: «اکرم العلماء العدول الا الفساق منهم» که شما می گفتید این استثناء منقطع است. برای این که فسّاق که داخل در علمای عدول نیست، تا با کلمۀ الاّ یک استثناء متصلی تحقق پیدا کند.

پس«اکرم العلماء» اگر بخواهد استثناء بدنبال آن واقع شود، و استثنایش هم منقطع نباشد، حتما باید در معنای عام خودش استعمال شده باشد، و الاّ استثنای آن استثناء منقطع می شود، مثل«جائنی القوم الا الحمار» استثناء منقطع است. آیا کسی می تواند به این معنا ملتزم شود؟ پس در نتیجه در مخصّص متصل نه روی مبنای ما، نه روی مبنای مشهور، اصلا مسألۀ مجازیّت را باید به طور کلی دورش را قلم بگیریم، تا نوبت برسد به مخصّص منفصل که قائل به مجازیّت روی مخصّص منفصل خیلی تکیه دارد.

پرسش:

1 - تفاوت نظر سکاکی و محقق اصفهانی ره در اسماء اجناس را بیان کنید.

2 - قول مشهور و صاحب کفایه در باب مجاز را بیان کنید.

3 - آیا تخصیص عام مستلزم مجازیت است ؟ اقوال در مسأله را توضیح دهید؟