سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 91

لکن از نظر سعه و ضیق، تابع مدخولش است که چه مدخولی داشته باشد؟ گاهی در یک عنوان سعه و ضیقها تحقق پیدا می کند، یک وقت انسان می گوید: اکرم اهالی قم را، یک وقت به جای کلمۀ قم می گوید: اهالی ایران را، کل اهالی قم، یا کل اهالی ایران، کم و زیاد هم نیست. سعه و ضیق کل تابع این معناست که مدخولش چیست ؟ مضاف ألیهش چیست ؟ گاهی سعه و ضیق به این کیفیت است که عناوین فرق می کند ولو این که از نظر لفظی کم و زیادی وجود ندارد، اما گاهی از اوقات این طور است می گوید: «اکرم کل عالم» یک وقت می گوید: «اکرم کل عالم عادل»، «اکرم کل عالم» هیچ مشکله ای ندارد، فی نفسه بر استیعاب افراد طبیعت مطلقۀ عالم، دلالت می کند، قید عدالت و سایر قیود هیچگونه دخالتی در اکرم کل عالم ندارد. اگر به جای اکرم کل عالم گفت: «اکرم کل عالم عادل» بلااشکال اینجا هم مدخول کل و مضاف ألیه کل مطلق عام نیست، بلکه عالم مقید به عدالت و متصف به عدالت است.

احتمالات ثلاثه در معنای عالم

بعد می فرماید: در جایی که می گوید: «اکرم کل عالم عادل» سؤال می کنیم که این عالم در کل عالم عادل در چه استعمال شده است ؟ مستعمل فیه این لفظ عالم در«اکرم کل عالم عادل» چیست ؟ می گویند: سه تا احتمال اینجا جریان دارد: یک احتمال این که بگویید عالم در مطلق عالم استعمال شده بدون تقید به عدالت، یک احتمال این است که عالم مقید به عدالت استعمال شده باشد. یک احتمال که سومین احتمال است این است که کلمۀ عالم در طبیعت مهملۀ عالم استعمال شده باشد نه مطلق و مهمله که ذکر کردیم در کلمات اینها کلمۀ مهمل و مطلق که ذکر می شود یعنی شمول نسبت به همۀ مصادیق، اما کلمۀ مهمل یعنی«نفس الطبیعه لا بشرطی که یجتمع مع الف شرط » احتمال دارد که کلمۀ عالم در طبیعت مهمله استعمال شده باشد. این سه تا احتمال، حالا کدامش درست است ؟

دو احتمال اول را نمی توانید ملتزم شوید، تالی فاسد دارد و مستلزم محظور است چرا؟ برای این که در«اکرم کل عالم عادل» اگر عالمش در طبیعت مطلقۀ مهمله به اصطلاح شامل لجمیع الافراد، استعمال شده باشد، طبیعت مهمله که قابل تقیید به عدالت نیست در حقیقت مثل یک تناقضی بین عالم و عادل و توصیف عالم به عادل مطرح می شود، برای این که عالم یعنی«مطلق العالم و لو لم یکن عادلا»، توصیف به عدالت تقید به عدالت را مطرح می کند، پس عالم می گوید: «لا یتقید بعداله عادل» ولی عادل می گوید: «یتقید بالعداله» آیا می توانید شما یک همچین تهافتی در«اکرم کل عالم عادل» ملتزم بشوید که بین عالم و عادل تهافت وجود دارد، برای این که کل عالم طبیعت مطلقه و طبیعت