سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 92

مهمله را دلالت دارد، عدم تقید به عدالت در آن مطرح است، در عادل تقید به عدالت مطرح است، او می گوید: مقید به عدالت نیست، این می گوید: مقید به عدالت هست.

تعیّن احتمال سوم: استعمال در طبیعت مهمله

آیا چنین تهافتی را شما می توانید در«اکرم کل عالم عادل» تصور و توهم کنید؟ اینکه نمی شود، می آییم سراغ احتمال دوم در احتمال دوم بگوییم: کلمۀ عالم ولو به صورت مجاز فرض کنید در عالم عادل استعمال شده، پس معنایش این است که این ذکر عادل، معنای زائدی را افهام نمی کند، قرینیت دارد بر این که عالم در خصوص عالم عادل استعمال شده، آیا می شود چنین حرفی زد؟ این یک حرفی است که به هیچ وجه قابل قبول نیست که کسی در«اکرم کل عالم عادل» بگوید: عالم در «عالم» مقید به عدالت که غیرموضوع له لفظ عالم است، استعمال شده عادلی هم که بعد ذکر می شود، قرینیت دارد، مثل یرمی که قرینه است بر این که اسد در رجل شجاع روی مبنای مشهور استعمال شده نه در حیوان مفترس اینجا هم یک چنین مسأله ای را ما تصور کنیم، آیا می توانید ملتزم به یک چنین معنایی در اکرم کل عالم عادل شوید؟ این هم که نمی شود.

لذا می فرمایند: این راه سوم تعین پیدا می کند که بگوییم: عالم در«اکرم کل عالم عادل» در طبیعت مهمله، لا به شرط که با هرشرطی و با هر قیدی قابل سازگاری و قابل جمع است، استعمال شده، اگر دنبالش عادل آمد، آن طبیعت مهمله چون با هر قیدی سازگار است و جمع می شود کلمۀ عادل که بعد از عالم ذکر می شود ما را هدایت می کند که این طبیعت مهمله مقید به قید عدالت است و کلمۀ کل هم دلالت بر استیعاب افراد این طبیعت مقیده می کند. آیا در اکرم کل عالم عادل غیر از این می توانید راهی تصور کنید؟ و طریقی غیر از این راه سوم می شود تصور کرد؟ می فرمایند: وقتی که شما در «اکرم کل عالم عادل» این معنا را پذیرفتید، ما در ما نحن فیه هم همین حرف را می زنیم، می گوییم: اگر امروز مولا گفت: «اکرم کل عالم» فردا گفت: «لا تکرم الفساق من العلماء» مثل«اکرم کل عالم عادل» می ماند، همان طوری که در«اکرم کل عالم عادل» هیچگونه تجوز و مجازیتی نه در لفظ کل وجود دارد و نه در لفظ عالم، نه در توصیف عالم به عدالت، در مخصص منفصل هم مسأله همین طور است، اینجا هم همان«اکرم کل عالم» است فقط جرمی که اینجا دارد این است که تقییدش با کلام اول فاصله پیدا کرده است.

آیا این فاصلۀ تقیید و عدم فاصلۀ تقیید فرقی ایجاد می کند؟ از اول بگوید: هیچ مشکلی و مجازیتی در کار نیست، اما اگر روز بعد مطلبی بگوید که بر قید عدالت دلالت کند، به نحو«لا تکرم