سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 9 صفحه 124

ما در این جا بیایم حمل مطلق بر مقید بکنیم؟ ما نمی خواهیم بگوییم: دو تا حکم است. فرض ما در تمامی این موارد همان طوری که اول عرض کردیم، صورت وحدت حکم است، اما وحدت حکم منافاتی ندارد که عتق مطلق رقبه واجب باشد، لکن بعضی از مصادق اتصاف به کراهت به این معنا، که عبارت از اقلیت ثواب و اقلیت فضیلت باشد، کما اینکه در آن طرفش هم اینطور است، «اقیموا الصلاه» با«صل فی المسجد» چطور شما اینها را با هم جمع کردید؟ آنجا گفتید: که مأموربه عبارت از طبیعت است، لکن این طبیعت اگر تخصص پیدا کند به خصوصیت مکانیه ای که عبارت از مسجد است، این دارای یک مقام بالاتر و یک ثواب بیشتر است. و الا آنجا هیچ گفتید: که چطور دو تا حکم اینجا جمع شد، یک حکم وجوبی متعلق به اقامۀ نماز و یک حکم استحبابی متعلق به صلاه در مسجد است، نه کون در مسجد، آن جا چطور توجیه کردید و مسأله را روبه راه کردید؟ در این طرف هم«اقیموا الصلاه بالاتصل فی الحمام تنزیهی» و در ما نحن فیه«اعتق الرقبه بالتعتق الرقبه الکافره تنزیهی» راه جمعش این نیست که شما حمل مطلق بر مقید بکنید.

بیان مراد از کراهت در مقید

ممکن است که در ذهن شما بیاید که در عکس آن چرا این کار را کردید؟ چون در آن فرض اول که مطلق ما جنبۀ نفی داشت، و دلیل مقید ما جنبۀ اثباتی داشت، فرق قائل نشدیم بین اینکه«لا تعتق الرقبه» نهیش نهی تحریمی باشد، یا نهی آن نهی کراهتی. در هر دو صورت مسأله حمل مطلق بر مقید را ذکر کردیم، به نظر شما چه فرقی هست؟ چطور آنجا به طور اطلاق مسأله حمل مطلق بر مقید را قائل شدیم، اما در این طرف در دلیل مقید می گوییم: اگر نهی آن تحریمی باشد، حمل مطلق بر مقید متعین است، اما اگر تنزیهی باشد وجهی ندارد که ما حمل مطلق بر مقید بکنیم.

از طرز طرح این مسأله و بیان ما قاعدتا روشن شد که چرا بین این دو صورت فرق است؟ در رابطه با دلیل مقید، کراهت ناظر به بعضی از خصوصیات است، ناظر به«ایقاع الصلاه فی الحمام» است، می خواهد بگوید: اگر نماز به این خصوصیت تخصّص پیدا کند، قلت ثواب دارد. حالا اگر مسأله عکس شد«لا تعتق الرقبه»، لا تعتق هم به معنای کراهت شد، دلیل مقید هم می گوید: «اعتق الرقبه المؤمنه»، خوب ما کراهت در غیر رقبۀ مؤمنه را چطوری معنا بکنیم؟ آن که مأموربه است«اعتق الرقبه المؤمنه» است، در عتق رقبۀ غیر مؤمنه چطوری ما