سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 9 صفحه 21

وضع شده است. به ماهیت متعیّنه تعبیر کرده اند که عنوان تعبیر شده همین است که اسم جنس برای نفس ماهیت، و علم جنس برای ماهیت متعینه است. حالا مقصود از این ماهیت متعیّنه چیست در حالی که اسامه و اسد، یک حقیقت و یک ماهیت را افاده می کنند؟ مقصود از این قید تعیّنی که در معنای علم جنس مدخلیت داده شده چیست که همین قید هم سبب شده که با علم جنس معامله معرفه بشود؟

معنای تعیّن علم جنس نزد مرحوم آخوند ره

مرحوم آخوند اینطور معنا کرده اند که مقصود از این تعیّن، همان تعیّن ذهنی و التفات و لحاظ ذهنی است منتها این عنوان ملحوظیت در ذهن، قید در معنای علم جنس است. پس در حقیقت وقتی که واضع می خواسته لفظ اسد را وضع کند، همان ماهیت حیوان مفترس را لحاظ کرده، اما لفظ را برای ملحوظ«مع قطع النظر عن کونه ملحوظا» وضع کرده، مثل انسان که می خواسته برای حیوان ناطق وضع شود. وضع هم مثل استعمال است. باید لفظ مستعمل را تصور کند، معنای مستعمل فیه را تصور کند تا لفظ را در معنا استعمال کند. اما هیچ یک از این دو تصور، نه در لفظیت لفظ، دخالت دارد، و نه در معنا بودن معنا دخالت دارد. در باب وضع هم اینطور است، وقتی واضع می خواهد لفظ انسان را برای ماهیت انسان وضع کند، چاره ای ندارد، باید لفظ انسان را تصور کند، باید حیوان ناطق را تصور کند، لکن هیچ یک از این دو تصور، نه در موضوعیت لفظ دخالت دارد، و نه در موضوع له بودن معنا دخالت دارد.

نتیجه این کار واضع این شده که لفظ انسان برای ماهیت انسان که حیوان ناطق است وضع شده است. در اسم جنس مسأله اینطور است.

اما در علم جنس این عنوان ملحوظیت و متصوّر بودن و مورد توجّه ذهن قرار گرفتن، در معنای علم جنس دخالت دارد لذا معنای اسامه، حیوان مفترس نیست، بلکه حیوان مفترس متعیّن به تعیّن وجودی، که تعیّن وجودی آن مربوط به ذهن است نه مربوط به وجود خارجی.

لکن وجود ذهنی هم مثل وجود خارجی موجب تعیّن و تشخّص است. همان طوری که وجود خارجی تعیّن آور است، وجود ذهنی هم تعیّن آور است.

پس مرحوم آخوند این معنایی را که علمای ادبیت برای علم جنس ذکر کرده اند، که معنای علم جنس، ماهیت متعیّن است، به خلاف اسم جنس که معنایش نفس الماهیه است، ایشان تعیّنش را همان تعیّن ذهنی و تشخّص به وجود در ذهن می داند، و این قید تعیّن را داخل در