سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 9 صفحه 228

در نفس یعبّر بالقطع. این خلاصۀ نظر در باب کاشفیت و طریقیت است.

معنای حجیت قطع

گفتیم: عناوینی در اینجا هست که نباید همه این عناوین را با کلمۀ واو به هم عطف کرد و موضوع برای حکم واحد قرار داد. یک عنوانی که اینجا هست و کاملا مورد ابتلای ما هست، مسألۀ حجّیّت است. ما اصل حجّیّت را برای قطع ذکر کردیم که هیچ تردیدی در اتصاف قطع به حجّیّت به معنای منجّزیّت و معذّریّت وجود ندارد و عرض کردیم: جامع بین منجّزیّت و معذّریّت هم، همان«ما یصح به الاحتجاج» است، منتها در رابطۀ با منجّزیّت، مولی گریبان عبد را می گیرد و در رابطۀ با معذّریّت، عبد عذر خودش را برای مولی ذکر می کند و مولی مجبور است عذر عبد را بپذیرد. اگر عبد قاطع شد به اینکه نماز جمعه واجب نیست و نماز جمعه را ترک کرد، دیگر از ناحیۀ مولی نمی شود نسبت به این عبد، موأخذه و سؤالی طرح شود. این قاطع به این بوده که«ان صلاه الجمعه لیست بواجبه» پس جامع منجّزیّت و معذّریّت، صحه الاجتجاج است«امّا من العبد فی مقابل المولی و اما من المولی فی مقابل العبد و علی العبد» این صحه احتجاج تحقق دارد.

امّا آیا این صحت احتجاج و حجّیّت، مربوط به ماهیت قطع است؟ یا مربوط به وجود قطع است آن هم وجود خارجی قطع، نه وجود تصوری قطع؟ چون قطع، یکی از اوصاف نفسانیه است ممکن است انسان بین وجود ذهنی و وجود واقعی اش اشتباه بکند. ماهیه القطع که عبارت از معنای قطع است؛ یعنی ادراکی که همراه با هیچ تردیدی نیست، این قطع له وجودان؛ وجود ذهنی، معنای وجود ذهنی، همین تصور قطع است. وقتی که شما ماهیت قطع را تصور بکنید، این تصور، وجود ذهنی قطع است کما اینکه در ماهیت انسان وقتی که شما ماهیت انسان را تصور کردید، به مجرد تصور، یک وجود ذهنی برای ماهیت انسان تحقق پیدا می کند. پس«وجود ذهنی قطع، عباره اخری عن تصور القطع» مثل اینکه من کلمۀ قطع را ذکر می کنم و شما می شنوید و این گفتن و شنیدنها هر دو متوقف بر تصور قطع است، ولی وجود ذهنی است.

امّا وجود واقعی قطع مثل وجود قیام برای زید در خارج نیست و قطع چون یک صفت واقعیۀ نفسانیه است و یک صفت حقیقیۀ نفسانیه است، وجود واقعی قطع این است که این صفت نفسانیۀ قائمۀ به نفس در نفس، تحقق پیدا کرده باشد. وقتی که شما به وجوب صلاه