سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 9 صفحه 34

جنس گذشت، اگر از شما به عنوان یک نحوی سؤال کردند که آیا ماهیّت، معرفه است یا نکره است؟ ماهیت انسان که عبارت است از«الحیوان الناطق هل هو معرفه ام نکره؟» شما چه چیزی در جواب این سؤال می گویید؟

می گوییم: به این دلیل که شما می گویید: کلمۀ«رجل» و کلمۀ«انسان»، بعد از آن که الف و لام تعریف سرش درآمد، «تصیر معرفه»؛ یعنی«الرجل» معرفه است، «الانسان» با کلمۀ الف و لام معرفه است. اگر خود ماهیت، معرفه باشد، چه نیازی دارد به این که با ضم الف و لام - که از آن تعبیر به لام تعریف جنس می شود و اثر آن اثر معرفه کردن طبیعت است - معرفه بشود؟ پس معلوم می شود که«الطبیعه فی نفسها مع قطع النظر عن لام التعریف لا تکون معرفه»، کما این که ماهیت، «لا تکون نکره» برای این که اگر نکره بود، پس باید خود رجل، بدون اینکه تنوین داشته باشد، دلالت بر نکره بودن داشته باشد در حالی که شما می گویید: سه عنوان داریم: «رجل» و«الرجل» و«رجل» داریم. «الرجل» معرفه است، «رجل» نکره است. پس این «رجل» که این وسط واقع شده است و دلالت بر نفس ماهیت می کند و اسمش را اسم جنس می گذاریم، آیا ملحق به«الرجل» است، یا ملحق به«رجل» است، یا به هیچ کدام ملحق نیست؟ واقع آن این است که به هیچ کدام ملحق نیست و این کاشف از این است که ماهیت، در همان عالم ماهیتی که موضوع له اسم جنس قرار گرفته است، «لا تتصف بانها معرفه کما انّها لا تتصف بانها نکره»، لذا موضوع له اسم جنس، نه معرفه است و نه نکره است، اما وقتی که لام تعریف جنس، داخل بر رجل شد، داخل بر انسان شد، عنوان تعریف پیدا می کند، وقتی که تنوین نکره به آن ملحق شد، عنوان نکره پیدا می کند.

اتصاف ماهیات به تعریف و تنکیر

از اینجا دو مطلب می فهمیم: یکی این که ماهیت«فی نفسها لیست بمعرفه و لا نکره» و مطلب دوم این است که این ماهیت، هم قابلیت اتصاف«بانّها معرفه» در آن وجود دارد، با کلمۀ لام تعریف جنس و هم قابلیت اتصاف«بانها نکره» در آن وجود دارد، با الحاق تنوین که دلالت بر نکره بودن می کند و می دانیم که اضافه شدن الف و لام، یا اضافه شدن تنوین نکره، اینطور نیست که معنای رجل اسم جنسی را عوض کند؛ یعنی رجل وقتی که«الرجل» شد، دیگر آن معنای اسم جنسی که در رابطۀ با خود رجل بود، کنار گذاشته نمی شود، بلکه«رجل» و«الرجل» از نظر«رجل» یک معنا دارند، منتها در«الرجل»، اضافه ای وجود دارد که آن اضافه