سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 9 صفحه 341

همان جایی که آخرش می فرمایند: قلم اینجا رسید سر بشکست و ای کاش در اول بحث سر آن قلم می شکست و به آنجا نمی رسید، مباحثی را ذکر کردند؛ این مباحث البته قابل بحث بسیار مفصلی هست و نظر من هست در یکی از دوره هایی که سطح کفایه را تدریس می کردم در زمانهای خیلی سابق، این بحث را در همان جلد اول به صورت تفصیل بیان کردم که حالا اخیرا هم همان مباحث را برداشته اند به نام ایضاح الکفایه چاپ کردند و همین مباحث هم در آن وجود دارد. لکن به نظر خودم این طور می رسد که یک بحث اجمالی در دو سه جلسه ای بشود چون در بحث قبلی ما حدود سیزده جلسه در این رابطه بحث کردیم دیگر نه وقت این معانی خیلی هست و نه حوصله هست و نه زمان اقتضای تطویل در این مباحث را دارد، به نظر می رسد که بحث اجمالی دو سه روزه در اینجا بحث کنیم برای اینکه این تعبیراتی که مخصوصا ایشان در جلد دوم کفایه در همین بحث ذکر فرمودند یک تعبیراتی است که واقعا حالت ارتعاش و لرزه برای انسان به وجود می آورد که اگر بگوییم که«لم... الکافر الکفر و لم ... العاصی العصیان» این به منزلۀ این است که«لم یکون الانسان حیوانا ناطقا؟ و لم یکون حمار حیوانا ناهقا»؟ یعنی این مسائل مثل جنس و فصل برای انسان ذاتی است و ضروری الثبوت است و در جای خودش هم این معنا مسلم است که«الذاتی لا یعلل» مسائلی که ضروری الثبوت است، نیاز به سؤال از علت ندارد، علت مال مسائل غیر ضروری الثبوت است. «لم یکون واجب الوجود موجودا» معنا ندارد! برای اینکه وجوب برای واجب الوجود ضروری است! «لم یکون شریک الباری ممتنع الوجود» این معنا ندارد، برای اینکه امتناع وجود برای شریک الباری یک امر ضروری است. اما در باب ممکن که نسبت آن به جانب وجود و عدم علی السواء است، اینجا باید سؤال از علت بشود که چرا وجود پیدا کرد؟ چرا فلان شیء وجود پیدا نکرد؟ آیا این مسائل را مسألۀ کفر و عصیان مسألۀ سعادت شقاوت، مسألۀ ایمان اطاعت و امثال ذالک را صحیح است که انسان عطف به مسائل ماهیات و اموری مثل ماهیات که ضروری الثبوت است، بکند یا اینکه یک اختلاط و خلطی شده است.

خلط مرحوم آخوند(ره) در بحث طلب و اراده

بیشتر هم ریشۀ خلط در دو سه تا مسأله است؛ یکی معنی الذاتی لا یعلل است که ما دو جور ذاتی داریم؛ آیا مقصود از این ذاتی کدام است؟ و آیا مسألۀ سعادت و شقاوت از مصادیق الذاتی لا یعلل است یا نه؟ یکی هم همان روایت معروفۀ نبویه ای که«السعید سعید فی بطن