سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 9 صفحه 500

رتبۀ متأخره مورد لحاظ قرار گرفته است، لذا مانعی ندارد با اینکه کلام، دو مدلول دارد و در هریک از مدلولها، یک خصوصیتی وجود دارد، در رابطۀ با آن ملحوظ که مغایر با خصوصیتی است که در مدلول دومی که در طول مدلول اوّلی است وجود دارد اما اینجا اجتماع لحاظین متنافیین لازم نمی آید.

می فرمایند: می شود در ما نحن فیه همین مسأله را پیاده کنیم و همین راه را طی بکنیم به این کیفیت که بگوییم: دلیل حجیت اماره آن دلیلی که مثلا خبر واحد را حجت شرعیه قرار می دهد - حالا بگذرید از بحثی که ما در جلسه قبل داشتیم، بلکه روی همین بحثی که در نوع کلمات مطرح است - بگوییم: شارع مثلا در مورد خبر واحد عادل، یک جعلی دارد و یک حجیتی جعل کرده، ایشان می فرماید: ما این حرف را می زنیم، می گوییم: مدلول مطابقی دلیل حجیت اماره این است که مؤدی و مفاد اماره را نازل منزله واقع قرار می دهد، مفاد اماره یقوم مقام الواقع، بعنوان دلیل حجیت اماره. در این مدلول مطابقی که تنزیل مربوط به مفاد اماره و واقع است، خود عنوان اماره، عنوان آلیت دارد، عنوان طریقیت دارد و لحاظ استقلالی به آن تعلق نگرفته است.

ملازمۀ عرفیه بین حجیت اماره شرعا و جانشینی آن از قطع

لکن این مسأله در محدودۀ مدلول مطابقی این طور است ولی یک مرحله دیگری هست که آن در طول این دلالت مطابقی و مدلول مطابقی است به نام دلالت التزامیه، ایشان می فرماید: اینجا می گوییم: یک ملازمه ای وجود دارد، منتها در کلام ایشان تعبیر به ملازمۀ عرفیه شده است، یک دلالت التزامی عرفی تحقق دارد که این دلالت التزامیه به این نحو است که کأنّ عرف می گوید: وقتی که شارع مفاد خبر زراره را نازل منزلۀ واقع قرار می دهد و به مؤدای اماره، رنگ واقع می دهد، لازمۀ این معنی پیش من عرف این است که خود اماره را هم جانشین قطع قرار داده است، «تنزیل المؤدی منزله الواقع یدل بدلاله التزامیه عرفیه علی تنزیل نفس الاماره منزله نفس القطع» خود اماره هم جانشین خود قطع است و پیدا است که در اینجایی که اماره می خواهد جانشین قطع بشود، دیگر اماره و قطع با لحاظ استقلالیت ملاحظه شده است. نظر در منزّل، روی شخص اماره است و در منزّل علیه، روی خود قطع است؛ مثل اینکه می خواهد بفرماید: «خبر الواحد یقوم مقام القطع» و یا به تعبیر روشن تر:

«الظن الحاصل من خبر العادل یقوم مقام القطع». اگر شارع یک چنین عبارتی داشته باشد،