سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 9 صفحه 522

عدم جعل تأسیسی شرعی نسبت به امارات

همان طوری که در بحث های اخیر اشاره کردیم، گفتیم: امارات معتبره چیزهایی نیستند که شارع در رابطۀ با آنها، یک جنبۀ تأسیسی و حکم به حجیت تأسیسی داشته باشد، بلکه این امارات معتبره، یک امارات عقلایه هستند و قبل از شرع و قبل از امضای شارع هم بین عقلا متداول و رایج بودند، منتها شارع دور بعضی از این امارات عقلاییه را قلم گرفته است، مثل مسألۀ قیاس و استحسان و امثال ذلک، با اینکه یک مسائل عقلایه هستند، اما آن طوری که از طریق اهل بیت(علیهم السلام) به ما رسیده، فرموده اند: «السنه اذا قیست محق الدین» سنت و احکام الهیه اگر با مقیاس قیاس بخواهد ملاحظه بشود، دین محو و نابود می شود. پس اماراتی داریم که در بین عقلا رایج است، لکن شارع آنها را انکار کرده، کما اینکه در باب معاملات هم معاملات عقلائیه ای هست مثل باب ربا که الان محور دنیا روی مسألۀ ربای رسمی دور می زند، اما اسلام به مقتضای«احلّ الله البیع و حرّم الربا» این معاملۀ ربویۀ عقلاییۀ صد در صد را ممنوع اعلام کرده است. پس امارات شرعیه معتبره قسمتی از امارات عقلاییه هستند که شارع آنها را در دین پذیرفته و استفادۀ از آنها را بلامانع اعلام کرده است.

دلیل رجوع عقلا به امارات

حالا که این طور شد، ما باید ریشه یابی بکنیم؛ یعنی سراغ عقلا برویم. ما می دانیم عقلا در مواردی که قطع برایشان موجود باشد، رجوع به اماره نمی کنند، اگر شما قاطع هستید«بان زیدا جاء من السفر» حالا یک مخبر ثقه ای حتی غیرمسلمان هم اگر آمد گفت که«زید لم یجیء من السفر» عقلا نمی گویند که باید آن قطع را رها کرد و قول غیرمسلمان که در مقام اخبار، اخبار می کند«بان زیدا لم یجیء من السفر» را اخذ کرد. در محدودۀ مسائل عقلاییه، اول مسألۀ قطع مطرح است، لکن عقلا ملاحظه کرده اند، دیده اند اگر بخواهند مبنای کلی را در همۀ مسائل، عبارت از قطع قرار بدهند، اختلال لازم می آید، هرج ومرج لازم می آید برای اینکه قطع، یک چیزی است که کم برای انسان حاصل می شود، لذا گفته اند: در مواردی که قطع وجود ندارد، ما لااقل برویم سراغی اماراتی که اینها ما را به واقع نزدیک می کند، و موصل الی الواقع است نه صد در صد بلکه غالبا موصل الی الواقع است. کسی که عادل است یا ثقه است برحسب نظر عقلا، ثقه معمولا در مقام نقل، دروغ نمی گوید، البته ممکن است در بعضی از