سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 9 صفحه 537

همان است که از آن تعبیر می کنید که اشتغال یقینی، برائت یقینه لازم دارد. ایشان می فرماید:

اصاله الاحتیاط عقلی، نباید گفت که یک چیزی است که قائم مقام قطع می شود در حجیت که یک منزّلی داشته باشیم، یک منزّل علیهی داشته باشیم و یک وجه شبهی داشته باشیم زیرا اصاله الاحتیاط عقلی، عبارت اخرای از این است که«العقل یحکم بتنجّز التکلیف المعلوم اشتغال الذمه به» اصلا خودش عباره اخرای از حکم به تنجّز است.

وقتی که شما علم اجمالی دارید«بانّ احد هذین المایعین خمر» و عقل حکم می کند به این که باید از هر دو اجتناب کنید، یا در مسألۀ نماز ظهر جمعه، اگر از راه دلیل به جایی نرسیدید، علم اجمالی دارید به اینکه در روز جمعه عند الزوال، یا نماز جمعه واجب است، یا نماز ظهر واجب است، اینجا عقل حکم به احتیاط می کند. معنای حکم عقل به احتیاط این است که آن تکلیف واقعی معلوم بالاجمال، گریبان شما را گرفته و بر شما منجّز شده و اگر مخالف بشود، استحقاق عقوبت بر مخالفتش مترتب می شود. لذا خود اصاله الاحتیاط عقلی، عبارت اخرای از حکم به تنجّز آن تکلیف و صحت عقوبت بر مخالفت آن تکلیف است.

می شود تعبیر دیگری کرد و آن این است که باید مسألۀ اصاله الاحتیاط را برگردانیم به همان مسألۀ قطع، منتها ما دو جور قطع داریم؛ یک قطع تفصیلی داریم، یک قطع اجمالی داریم، و ما در آینده ان شاء الله بحث می کنیم که مسألۀ حجیت، اختصاص به قطع تفصیلی ندارد، بلکه در قطع اجمالی هم همان مسألۀ حجیت که در قطع تفصیلی مطرح است وجود دارد. پس روی این جهت، وضع اصاله الاحتیاط عقلی روش است.

عدم وجود اصاله الاحتیاط عقلی

اما اصاله الاحتیاط عقلی؛ مرحوم آخوند می فرماید: ما اصاله الاحتیاط عقلی نداریم.

کجاست که شارع حکم به لزوم احتیاط کرده باشد، در حالی که عقل در آنجا حکم به لزوم احتیاط نکرده باشد؟ هر کجا که شارع حکم به لزوم احتیاط کرده است، در حقیقت حکم به لزوم احتیاطش جنبۀ تأسیسی ندارد، بلکه در همان مورد، عقل هم حکم به لزوم احتیاط دارد.

لذاست که در شبهات بدویه، شبهات غیر مقرونۀ به علم اجمالی، نه عقل حکم به لزوم احتیاط می کند و نه شرع حکم به لزوم احتیاط دارد. بله اگر در شبهات بدویه غیر مقرونۀ به علم اجمالی، شارع حکم به لزوم احتیاط می کرد در حالی که عقل نمی کند، اینجا در مسألۀ لزوم احتیاط یک تغییری بین عقل و شرع وجود داشت، لکن ما در شبهات بدویه، مسألۀ احتیاط را