سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 9 صفحه 73

که چرا در مقام امتثال و موافقت، یک رقبۀ کافره را آزاد کردید؟ شما در جواب می گویید:

حکم روی طبیعت رفته است، تمام المتعلّق نفس الطبیعه است، «و الرقبه الکافره ایضا مصداق للطبیعه» کما اینکه رقبۀ مؤمنه مصداق برای طبیعت رقبه است، رقبۀ کافره هم همینطور است.

اما در باب عموم وقتی که می گوید: «اکرم کل عالم»، شما که زید عالم را اکرام می کنید، اگر از شما بپرسند: چرا زید عالم را اکرام کردید؟ آنجا نمی گویید: برای اینکه حکم روی طبیعت رفته، می گویید: برای اینکه مولا اکرام همۀ افراد را به نحو اجمال واجب کرده است، و زید هم «فرد من افراد العلما». آنجا پاسخ شما این است که متعلّق وجوب«اکرم جمیع افراد العالم» است، اما در«اعتق رقبه» پاسخ شما این است که حکم روی طبیعت رفته است، و تمام الموضوع طبیعت است، و رقبۀ کافره هم«مصداق للطبیعه».

اما اگر بخواهیم مسألۀ شیوع و سریان را در رابطۀ با اطلاق مطرح کنیم، باید از این جهت بعد از تمامیّت مقدّمات حکمت بگوییم: دیگر مطلق و عام یک معنا پیدا می کند، منتها فرضا عام از راه دلالت لفظی وضعی این شیوع و سریان را افاده می کند، مطلق از راه قرینۀ مقدمات حکمت، اما نتیجه در هر دو یکسان است. در هر حالی که واقعا مسأله اینطور نیست، و مطلق «بعد تمامیّه مقدّمات الحکمه لا یرجع الی العام»، و در عام هم همان طوری که عام استغراقی و عام بدلی بود، در مطلق هم همینطور است، هم استغراقی بالمآل مثل«احل الله البیع»، و هم بدلی مثل«اعتق الرقبه». لکن در عین اینکه هر دو قسم عام در مطلق وجود دارد، اما اطلاق به عموم برنمی گردد. اطلاق یک معنای منحصر به خودش دارد و عام هم یک معنای دیگر منحصر به خود دارد و فرقشان تنها در این نیست که آن مسأله از راه دلالت لفظی مطرح می شود، و این از راه مقدّمات حکمت. بلکه در«ماحصل» و نتیجه بین این دو کاملا فرق وجود دارد. حالا بحث می آید سراغ مقدّمات حکمت:

بحث از مقدمات حکمت

هر کدام از مقدمات حکمت، دو بحث دارند: یک بحث، بحث این که مقصود از این مقدمه چیست؟ و در حقیقت، تعریف و تبیین معنای مقدّمه است. بحث دوّم در هر مقدّمه ای که بحث مهم است، این است که آیا این مقدمیّت دارد یا ندارد؟ چون در باب مقدّمات حکمت، اقوال مختلفه ای هست، بعضی می گویند: سه تا مقدمه است، بعضی می گویند: دو تا مقدمه هست، بعضی می گویند: یک مقدمه هست، و بعضی اصلا بطور کلی تمام مقدمات