سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 9 صفحه 87

باشد، آن منافاتی با جریان مقدمات حکمت ندارد.

احتمال دوم این است که مقصود از نبودن قرینۀ بر تقیید اعم از قرینۀ متصله و منفصله باشد. دیگر احتمال سوم جریان ندارد. حالا روی هر یک از این دو احتمال باید صحبت شود که آیا مقدمیت دارد این عنوان یا ندارد؟ اگر مقصود آن احتمال اول باشد، یعنی در جایی مقدمات حکمت جریان پیدا می کند که یک قرینۀ متّصله بر تقیید وجود نداشته باشد. حالا قرینه به صورت وصف باشد، مثل اینکه بگوید: اعتق رقبه مؤمنه، یا بصورت استثنا باشد مثل اعتق رقبه الا الکافره، یا بمشابهات اینها. می گوییم که بله این از نظر مطلب خیلی روشن است که اگر مولی بگوید: اعتق رقبه مؤمنه و خودش به صورت قرینۀ متصله قید ایمان را مطرح بکند، این دیگر نمی شود گردن مولی گذاشت که مولی مطلق رقبه را می گوید، مولی که دارد به صراحت می گوید: اعتق رقبه مؤمنه، یا مثلا در مورد ظهار که می گوید«ان ظاهرت فاعتق رقبه مؤمنه»، یا مثلا در آیۀ شریفه«وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ مُؤْمِنَهٍ» خود مولی بعد از آنکه دارد تقیید می کند رقبه را به قید ایمان، دیگر معنی ندارد که ما بگوییم کلام مولی اطلاق دارد، هم مؤمنه را شامل می شود و هم کافره را. لکن بحث در این است که ما مسألۀ مقدمات حکمت را در کجا می خواهیم به عنوان یک قرینه مطرح کنیم؟ در آنجایی که مراد مولی مردد بین مطلق و مقید باشد، و الاّ اگر خود مولی به صراحت گفت: مراد من از رقبه، مطلق رقبه است. اینجا دیگر جای مقدمات حکمت نیست، برای اینکه مولی مسأله اطلاق را خودش بیان کرده است، نقطۀ مقابلش هم همینطور است. اگر فرض کنیم که مولی به صراحت گفت که مراد من از رقبه، خصوص رقبۀ مؤمن است، ما تردیدی در مراد مولی نداریم.

جریان مقدمات حکمت در مردد بین المطلق و المقید و مشکوکات

اما مقدمات حکمت موردش و به اصطلاح مجرای مقدمات حکمت، آنجایی است که مراد مولی برای ما مشکوک باشد، و ما ندانیم که وقتی که می گوید: اعتق رقبه، آیا ارادۀ او که حالا ما هم تفسیر کردیم به ارادۀ استعمالیه، آیا ارادۀ استعمالی و ارادۀ قانونی او به عتق مطلق رقبه متعلق شده است؟ یا اینکه ارادۀ استعمالی و ارادۀ قانونی او به عتق خصوص رقبۀ مؤمنه متعلق شده است؟ مجرای مقدمات حکمت مثل اصول عملیه که مورد شک در حکم واقعی است و در مورد شک نوبت به استصحاب و اصل برائت و امثال ذلک می رسد، مجرای مقدمات حکمت هم آنجایی است که«کان مراد المولی مشکوکا، دائرا بین المطلق و المقید».