سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 9 صفحه 98

تمسک می کنید می گویید: «سواء کان خمرا ام غیر خمر». پس مورد، ضربه ای به عموم و اطلاق نمی زند، در حالی که چه قدر متیقنی از این روشنتر، که اصلا سؤال راوی از خمر بوده می گوید: «سألته عن الخمر» امام هم در جواب می فرماید: «المسکر حرام.» این یک مصداق بارزی است برای قدر متیقن در مقام تخاطب که اصلا مورد سؤال، عبارت از خمر است مع ذلک شما ملتزم می شوید به اینکه مورد، جلوی اطلاق جواب را نمی گیرد و وقتی که امام در جواب از سؤال خمر فرمود: «المسکر حرام» نمی شود بگوییم: به اطلاق«المسکر حرام» نمی توان تمسک کرد. پس معنایش این است که مورد در باب عام و خاص مضیّق نیست، در باب عام مانع انعقاد عموم نیست، در باب مطلق هم مانع انعقاد اطلاق نیست. پس خود اینکه همه می گویند: مورد سؤال ضربه ای به اطلاق نمی زند، دلیل بر این است که قدر متیقن در مقام تخاطب هیچ نقشی ندارد، و الا این بارزترین و روشن ترین مصداق برای قدر متیقن در مقام تخاطب است. این دلیل، یک دلیل متقنی است.

بقای شک نسبت به فرد غیر متیقن

اما آن دلیلی که یک مقدار قابل مناقشه است، این است که می گوییم: شما می گویید: قدر متیقن، ضربه به اطلاق می زند، قبل از آنکه شما سراغ اطلاق بیایید، مسأله چطوری بود؟ مسأله اینطوری بود که رقبۀ مؤمنه مسلّم بود اما رقبۀ کافره مشکوک بود، نه مسلّم العدم بود، چون اگر مسلّم العدم بود که شما به اطلاق کاری نداشتید. قبل از آنکه شما بخواهید به مسأله اطلاق نفیا یا اثباتا مراجعه کنید، می گویید: رقبۀ مؤمنه به عنوان قدر متیقن مطرح است.

می گوییم: رقبۀ کافره چطور؟ می گویید: مشکوک است. خیلی خوب، حالا می خواهید چه کنید؟ می گویید: حالا می خواهیم به علت وجود این قدر متیقن، جلوی تمسک به اطلاق را بگیریم. حالا جلوی تمسک به اطلاق را گرفتید، نتیجه چه می شود؟ نتیجه این می شود که رقبۀ کافره از صحنه خارج می شود. پس نتیجه اینطور شد که از اول شما با متیقن بودن رقبۀ مؤمنه و مشکوک بودن رقبۀ کافره، وارد صحنه شدید، در آخر چیزی که پایه اش روی یک متیقن و مشکوک است، می خواهید نتیجه بگیرید که آن متیقن را تثبیت کنید اما مشکوک را به طور کلی، از صحنه خارج کنید. این کار اگر اشکال استحاله در آن وجود نداشته باشد، لکن پیداست که یک کار غیر صحیحی است. چیزی که بر مبنای یک یقین و شک شروع شده، نمی شود نتیجۀ آن این مبنا را از بین ببرد و متزلزل بکند.