سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 109

بکنیم؟

پس این مشکل هم در رابطه با کلام ایشان مطرح است که در احکامی که به صورت خطاب مطرح است و ما قضیه مان به صورت یک قضیه انشائیه مشتمله بر هیئت«افعل» یا «لا تفعل» است، باید لا محاله در تمامی اینها یک تأویل و توجیهی را مرتکب بشویم و ارجاعش بکنیم به یک قضییه ای که به صورت جمله خبریه باشد و عنوان المکلّف را به صورت موضوع در این قضیه خبریه حملیه مطرح بکنیم؟ لازمه بیان ایشان، التزام به یک چنین توجیهی است در مثل«أَقِیمُوا الصَّلاهَ وَ آتُوا الزَّکاهَ» در حالی که روی بیانی که ما در حکم انشائی و حکم فعلی بیان کردیم، اصلا نیازی به این ارجاع و تأویل، وجود نداشت. این هم یک مشکل در رابطه با کلام ایشان.

قلمرو ارادۀ جدّیه در احکام انشائیه

مشکل سوم، همان نکته ای است که ما اشاره کردیم که در مواردی که حکم فعلی با حکم انشائی مغایرت پیدا می کند به این کیفیت که دایره حکم فعلی از دایره حکم انشائی اضیق می شود؛ مثل آنجایی که تبصره ای به قانون زده می شود، مخصصی بر حکم عام عارض می شود، یک مقیدی در مقابل دلیل مطلق بوجود می آید، ما بین اینها را به این کیفیت جمع کردیم که معنای حکم انشائی این نیست که بجمیع افراده و مصادیقه، مطابق با اراده جدیه است. یک اراده استعمالیه به«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» به عنوان یک قانون، تعلق گرفته که این طبیعت بدون هیچ قید و شرط، محکوم به حلیّت و امضاء الهی قرار بگیرد.

و این منافات ندارد که بعضی از قیود و شرایط، در متعلق اراده جدیه مدخلیت داشته باشد: باید بیع غرری نباشد، باید بعضی از خصوصیات دیگر را که شارع اعتبار می کند، در آن وجود داشته باشد. و در حقیقت گفتیم: بین«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» با«نهی النبی عن بیع الغرر» هیچ گونه منافاتی نیست برای اینکه«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» یک حکم انشائی را بیان می کند، اراده استعمالیه به این طبیعت متعلق شده است. البته در کنار آن هم این معنا وجود دارد و هر کجا که دلیلی برخلاف این اراده استعمالیه وجود نداشته باشد، یک اصاله التطابقی که ما در بحث عام و خاص ذکر می کردیم، حکم می کند که بین اراده جدیه و اراده استعمالیه، تطابق وجود دارد.

اما این اصاله التطابق کجا پیاده می شود؟ آنجایی که دلیل عدم تطابق، وجود نداشته باشد. در «نهی النبی عن بیع الغرر» دلیل بر عدم تطابق قائم شده است. اما اگر در بیع معاطات شک