سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 111

استعمالیه به صورت وضع قانون و جعل قانون به آن متعلق است«حکم انشائی» است و آنکه متعلق اراده جدیه است و باید پیاده بشود و به مرحله اجرا و عمل بیرون بیاید، عبارت از حکم فعلی است. و عرض کردیم امام بزرگوار«قدس سره الشریف» هم همین نظر را اختیار فرمودند و تحقیق هم همین معنا را اقتضاء می کند.

اشکال اجتماع اراده و کراهت

اینها مقدمه بود؛ اصل بحث ما در این محظوری بود که در رابطه با تعبد به مظنه مطرح بود، چون دو محظور آن را جواب دادیم؛ محظور سوم، مسأله اجتماع اراده و کراهت بود.

به عبارت روشن تر؛ محظور سوم، این بود که اگر شارع به مقتضای حکم فعلی، نماز جمعه را واجب قرار داد، اراده جدیه هم متعلق به ایجاد نماز جمعه است، لکن اماره و خبر واحد«دلّ علی عدم وجوب صلاه الجمعه» غیر از مسأله تفویت مصلحت که محظور دوم بود، یک محظور سومی مطرح بود که به عنوان مقدمۀ جوابش، مسأله فرق بین حکم انشائی و فعلی را بیان کردیم. اینجا چطور می شود از طرفی وجوب نماز جمعه، یک وجوب عملی، اجرائی، حکم فعلی است، از طرف دیگر هم«قامت الاماره علی عدم وجوبها» مکلّف هم که خبر ندارد که وجوب نماز جمعه به عنوان فعلیت مطرح است، مکلف بیچاره و یا مجتهد، فقط مواجه با یک خبر زراره ای است که«قام علی عدم وجوب صلاه الجمعه» آن وقت سؤال می شود که اینجا شارع چه کرده است؟ از یک طرف اراده جدیه به نماز جمعه متعلق است، مقتضی و ملاک وجوب در نماز جمعه به حدی است که اراده جدیه مولا بر اتیان نماز جمعه است، از طرفی هم شارع می خواهد قول زراره را حجت قرار بدهد، در حالی که زراره«یخبر عن المعصوم علیه السلام بان صلاه الجمعه لیست بواجبه» اینجا چه جوری بین این دو مطلب جمع بکنیم؟

راه حل اجتماع اراده و کراهت

یک راه جواب روشن دارد و آن راه، این است؛ در مسأله اهم و مهم، در مسأله صلاه و ازاله نجاست از مسجد، در مسأله غریقینی که فرض کنید«احدهما یکون نبیّا و الآخر انسانا عادیّا» در مسأله اهم و مهم شما می گویید: هیچ مانعی ندارد با اینکه هر دو عنوان، ملاک دارد، با اینکه مقتضی وجوب در آن تحقق دارد، با اینکه اگر مزاحمتی بین صلاه و ازاله نبود، واجب بود که