سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 114

به شیء بحث می شد - آن امر به اهم، فعلیت پیدا می کند و امر به مهم، کنار می رود، لکن نحوه کنار رفتن امر به مهم این نیست که مقتضی در آن وجود ندارد یا ملاک را از دست داده بلکه صرفا برای رعایت اهم و عدم امکان اجتماع امتثالین، مولا لا محاله از مهم رفع ید می کند و می گوید: مخالفت امر به مهم«لا یترتب علیها استحقاق العقوبه و امثال ذلک» اما اگر مکلّف قدرت می داشت، بواسطۀ فعلیت و وجود ملاک و لزوم تحقق آن مأمور به و امر مهم، لازم بود که هر دو را انجام بدهد.

بعد از آنکه شما این مطلب را در موارد شخصیه پذیرفته اید و روی این مبنا مشی می کنید، ما اینجا همین حرف را می زنیم و می گوییم: در این جایی که نماز جمعه بر حسب واقع، واجب است و وجوبش هم به مرحله اجرا درآمده، لازم هم هست که مکلّف آن را رعایت بکند، لکن یک مشکلی در پیش است و آن این است که چون این تکلیف به مکلّف نرسیده و برای مکلّف تبیین نشده و موانع نگذاشته که این تکلیف در اختیار مکلّف قرار بگیرد، این جا از دو حال بیرون نیست؛ با این است که مکلّف بر طبق علم اجمالی که معمولا برای او در موارد محقق است، باید در همه موارد، احتیاط بکند و یا این که بگوییم: این احتیاط چون مستلزم یک مشقّت شدیده و یک حرج شدیده است و چه بسا توده مردم زیر بار چنین احتیاطی نمی روند ولو این که در بعضی از موارد شخصیه، مانعی ندارد، اما در تمامی موارد بخواهیم پایه را بر مبنای احتیاط تام و احتیاط کامل قرار بدهیم و به مکلّف بگوییم که هر کجا شما احتمال یک تکلیف وجوبی می دهید، باید احتیاط بکنید و هر کجا احتمال یک تکلیف تحریمی وجود دارد لازم است که احتیاط تحقق پیدا بکند، این سبب می شود که مردم از اساس دین دور بشوند و یک تنفّری نسبت به دین برای آنها پیدا بشود. ما ملاحظه می کنیم در شرایطی که تعبّد به مظنه وجود دارد و راه برای مردم باز است و مسألۀ احتیاط، قلّ ما یتحقق مورد پیدا می کند، معذلک برای خیلی از مردم سخت است زیر بار احکام اسلام بروند، با این که دین سمحه سهله آسانی است، معذلک پذیرفتن آن و عمل کردن به همه احکام آن مشکل است.

لازمۀ ترک تعبّد به ظنّ

اگر ما مسأله تعبّد به مظنه را کنار بگذاریم، بگوییم: در جمیع موارد باید احتیاط تام رعایت شود، کأنّ یک حرجی در اعلی درجه که شاید چه بسا منجر به هرج و مرج و اختلال نظام هم