سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 117

بعضی از این انظار و آراء را در کتاب رسائل و کتاب کفایه ملاحظه فرموده اید، لکن بعضی از انظار و آراء دیگر هم وجود دارد که باید ان شاء الله همه اش را ملاحظه کنیم چون یک بحث دقیق است و یک بحث اساسی است و باید روشن شود.

طریقۀ مرحوم شیخ(ره) برای جمع بین حکم ظاهری و حکم واقعی

اما آنچه در رسائل و کفایه مطرح است آن را خیلی دنبال نمی کنیم. مرحوم شیخ انصاری در کتاب رسائل از این راه وارد شده که در جمع بین حکم ظاهری و واقعی، ما از این راه وارد می شویم که اینها در مرتبۀ واحده نیستند، بلکه حکم ظاهری به دو رتبه از حکم واقعی، تأخّر دارد و این حکم ظاهری که ایشان ذکر می کنند، هم مفاد اماره را شامل می شود و هم مفاد اصول عملیه را می گیرد. اگر مثلا نماز جمعه فرضا در عصر غیبت بر حسب حکم واقعی، حکمش عبارت از حرمت است، لکن چون مکلّف نمی داند و در نماز جمعه شاک است، فرض کنیم با پشتوانه جعل«لا تنقض الیقین بالشک» از طرف شارع راهی برای او هست و «لا تنقض الیقین بالشک» دلالت می کند بر جریان استصحاب وجوب که نماز جمعه در عصر حضور، واجب بوده لکن در زمان غیبت چون شک در بقا و عدم بقای وجوبش مطرح است، «لا تنقض الیقین بالشک» اقتضای استصحاب وجوب را می کند. چگونه بین استصحاب وجوبی که خود شارع با لا تنقض برای مکلّف مطرح کرده و از طرفی هم خود شارع حکم واقعی نماز جمعه را در عصر غیبت فرضا حرمت قرار داده است، اجتماع حاصل می شود؟

مرحوم شیخ فرموده است که مرتبه حکم ظاهری از مرتبه حکم واقعی متأخر است، برای اینکه در موضوع حکم ظاهری شک در حکم واقعی اخذ شده است، پس اول باید حکم واقعی وجود داشته باشد و شک در رابطۀ با حکم واقعی مطرح باشد و این شک در حکم واقعی، موضوع برای جریان استصحاب و حکم ظاهری است. یا در مسأله اصاله الحلیه در آن جایی که شیء به حسب واقع، حرام است اگر فرض کردیم که شرب توتون به حسب واقع حرام است لکن شارع به مقتضای«کل شی لک حلال حتی تعرف انه حرام» یک اصلی را به نام اصاله الحلیه برای مکلّفین جعل کرد، حالا مکلّف شک دارد در این که شرب توتون حلال ام حرام؟ اصاله الحلیه برای مکلّف، حلیت ظاهریه جعل می کند، در حالی که حکم واقعی آن عبارت از حرمت است، آن وقت بین این حرمت واقعیه و حلیت ظاهریه، «کیف یتحقق الاجتماع؟» شیخ می فرماید: به این کیفیت که این کسی که اصاله الحلیه برایش جریان پیدا