سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 123

استناد تجویز ترک واقع به شارع

اما آن که مهم است و کاملا به بحث ما مرتبط است این است که در مورد امارۀ مطابقه که مشکلی نداریم، همان حکم واقعی است که با قیام اماره، گریبان مکلّف را می گیرد و همان طوری که ایشان فرمودند: ما دو حکم نداریم. اساس اشکالی که در بحث ما به مرحوم آخوند وارد است، این است که در مورد اماره مخالفه، اماره ای که قائم شد بر اینکه نماز جمعه واجب نیست و مکلّف هم به استناد این اماره، نماز جمعه را ترک کرد و کسی هم نمی تواند به او اعتراض کند که«لم ترکت صلاه الجمعه»؟ بعد از آن که روایت صحیح فرضا قائم بر عدم وجوب شده است، اینجا در تحلیل مطلب و باطن مطلب، این معنا هست که این ترک، به تجویز شارع، استناد دارد. اگر شارع خبر واحد را ولو امضاء حجت قرار نمی داد، اگر شارع فرضا معامله ای که با قیاس می کرد با خبر واحد هم همان معامله را انجام می داد، ظهر روز جمعه که می شد، مکلّف علم اجمالی داشت به این که یا نماز جمعه واجب است، یا نماز ظهر واجب است و مقتضای علم اجمالی، این بود که بین امرین جمع کند و لازمه جمع این بود که مأموربه واقعی در خارج تحقق پیدا کند. اما چه چیزی سبب شد که این احتیاط لازم عقلی از دوش مکلّف برداشته شد؟ و چه چیزی ترخیص ترک صلاه جمعه را به این مکلّف عنایت کرد؟ جز خود شارع، مسأله دیگری در این ترخیص و تجویز ترک نماز جمعه نقش نداشته است. پس شارع ترک نماز جمعه را تجویز کرد. لازم نیست که یک حکمی جعل کرده باشد، همین که نماز جمعه به حسب واقع واجب است و شارع با حجیت خبر واحد ولو امضاء ترک نماز جمعه را تجویز می کند، همین جا مشکل مطرح می شود که«کیف یتحقق الاجتماع» بین وجوب واقعی نماز جمعه و تجویز ترک که لازمه جعل حجیت است؟ چطوری شارع می تواند بین این دو جمع بکند که از یک طرف، اراده جدیۀ اجرایۀ او متعلق به اتیان نماز جمعه باشد و از طرف دیگر هم با جعل حجیت و لو به نحو امضاء، ترک نماز جمعه را تجویز بکند؟ بین این دو چطور توفیق و اجتماع می تواند تحقق پیدا کند؟!

در حقیقت به مرحوم آخوند این جوری عرض می کنیم که مشکله جمع بین حکم ظاهری و حکم واقعی در این نیست که ما یک حکمی داشته باشیم و اسمش را حکم ظاهری بگذاریم و این حکم ظاهری هم مخالف با واقع باشد بلکه اگر حکمی هم نباشد، لکن تجویز مخالفت حکم واقعی در قالب جعل حجیت در کار باشد، همان مشکله وجود دارد. «کیف یجتمع