سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 131

داعی و محرّک باشد، نمی تواند معراجیت داشته باشد، نمی تواند ناهی از فحشا و منکر باشد.

آن نمازی می تواند منشأ این آثار و این اغراض، قرار بگیرد که در خارج به داعویت امر، تحقق پیدا بکند. لذا در مقام امر، هنوز امر نشده است، هنوز واقعیت امر تحقق پیدا نکرده است، هنوز محمول در قضیه مطرح نشده است، خود عنوان داعویت امر هم در موضوع مورد لحاظ و مورد تصور قرار می گیرد و هیچ گونه استحاله ای به نظر نمی رسد.

مقتضای مبنای ما در بحث جمع بین حکم ظاهری و واقعی

اینجا هم با این عالم بزرگوار که بسیار مرد با تحقیق و با دقت بوده است، همان مطلب را بیان می کنیم به عنوان اینکه این با حرفهای ما از نظر مبنا مخالف است. شما می گویید: وقتی که شارع می خواست نماز جمعه را متعلق حکم واقعی قرار دهد، نماز جمعه را با این اوصافی که خود نماز جمعه با قطع نظر از حکم می توانست متصف به آن اوصاف بشود، متعلق قرار داده است؛ یعنی«سواء کانت صلاه الجمعه واقعه فی المسجد، ام کانت واقعه فی المصلی او فی الدار او فی البر» در بیابان واقع بشود. ایشان می فرمودند: امکان دارد که مولای آمر این حالات را در موضوع حکم واقعی نماز جمعه لحاظ کند، برای اینکه این حالات برای ذات نماز جمعه ثابت است، با قطع نظر از تعلق حکم به نماز جمعه. اما یک حالات و اوصافی هست که این ها به لحاظ تعلق حکم به نماز جمعه، وصف برای نماز جمعه واقع می شود، مثل عنوان معلوم الحکم بودن، عنوان مشکوک الحکم بودن. ایشان می فرماید: این عناوین در رتبۀ متأخرۀ از حکم واقعی است و باید حکم واقعی وجود داشته باشد تا عنوان مشکوک الحکم و معلوم الحکم، تحقق پیدا بکند، لذا این عناوین و این اوصاف نمی تواند در موضوع حکم واقعی نقش داشته باشد، هر چند اطلاق داشته باشد، هر چند شما برای موضوع حکم واقعی نماز جمعه توسعه قایل باشید، لکن این عناوین نمی تواند داخل در آن توسعه باشد، و بلکه ممتنع است برای اینکه این عناوین در رتبۀ متأخرۀ از خود حکم است و چیزی که در رتبۀ متأخرۀ از حکم است، نمی تواند در موضوع حکم، دخالت داشته باشد.

بعد می فرمودند: اما در موضوع حکم ظاهری، این عنوان مشکوکیت، مدخلیت دارد. اگر نماز جمعه ای که از نظر حکم واقعی، مشکوک است، موضوع برای حکم ظاهری قرار بگیرد، هیچ گونه مانعی ندارد، و در حقیقت ما دو موضوع پیدا می کنیم؛ یکی ذات نماز جمعه بطوری که عنوان مشکوکیت و معلومیت نمی تواند در آنجا مطرح باشد، و یکی هم نماز جمعه