سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 133

مبنایی بودن بحث جمع بین حکم ظاهری و حکم واقعی

این یک مسأله، مبنایی است و ریشۀ آن هم در مسأله قصد قربت و داعویت امر است که مرحوم آخوند مثل این عالم بزرگوار، همین عقیده را داشتند که امکان ندارد اموری که متأخر از امر و حکم است، داخل در متعلق باشد، چه بنحو قیدیت، یا بنحوی که اطلاق، شامل این قیود بشود، و لذا است که مرحوم آخوند در همین بحث می فرمودند که اگر شما در رابطۀ با سایر اجزاء و شرایط، در جزئیت یک جزئی شک بکنید، یا در شرطیت یک شرطی شک داشته باشید، می توانید با اصاله الاطلاق با توجه به مقدمات حکمت، جلوی شرطیت آن شرط مشکوک و جزئیت جزء مشکوک را بگیرید. امّا در رابطۀ با قصد قربت بمعنی داعویت امر، اطلاق لفظی نمی تواند نقش داشته باشد؛ یعنی اگر در یک واجبی شک کردید که قصد قربت اعتبار دارد یا نه، و به عبارت دیگر: شک کردید که این واجب، تعبّدی است یا توصلی است؟ دست شما از اصاله الاطلاق لفظی کوتاه است، برای اینکه اصاله الاطلاق لفظی در مواردی جریان دارد که امکان تقیید وجود داشته باشد، و حیث اینکه در رابطۀ با قصد قربت به معنای داعویت امر، امکان تقیید وجود ندارد، پس زمینه ای برای اطلاع هم در کار نیست، لذا نمی شود به اصاله اطلاق لفظی تمسک کرد. لکن یک اطلاق دیگری به نام اطلاق مقامی - که اینجا بیان کردند و ما هم در بحثهای گذشته ذکر کردیم - مورد قبول ایشان بود.

بالاخره جمع بین حکم ظاهری و واقعی مبتنی بر همان مبنای مرحوم محقق خراسانی است در این بحث، و حیث این که ما آن مبنا را در اینجا نپذیرفتیم، پس فعلا این جمع هم قابل قبول نیست. لکن بعضی از اشکالات مهم تر به این جمع وارد است که آن را ان شاء الله بعدا عرض می کنیم.

پرسش:

1 - مناقشۀ مبنایی در کلام مرحوم فشارکی چیست؟

2 - چگونگی امکان تعلق امر به قصد قربت را توضیح دهید.

3 - مقتضای مبنای استاد را در جمع بین حکم ظاهری و واقعی بیان کنید.

4 - خلط بین وجود خارجی و وجود ذهنی را در کلام محقق خراسانی توضیح دهید.