سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 136

اشکال تأخّر قطع از حکم مقطوع

عرض کردیم: نظیر این اشکال را هم به مرحوم آخوند در کتاب القطع ذکر کردیم. مرحوم آخوند هم می فرمودند که قطع به حکم، متفرع بر حکم و متأخر از حکم است، و تا زمانی که حکم مقطوع، واقعیت نداشته باشد، نمی شود قطع به آن تعلق بگیرد. علاوه بر اینکه وجدانا این مسأله درست نیست، برای اینکه گاهی از اوقات مثلا انسان قاطع می شود به خمریت هذا المایع، در حالی که به حسب واقع«لا یکون خمرا». علاوۀ بر اینکه وجدانا قطع به شیء، متوقف بر این نیست که این شیء مقطوع، واقعیتی داشته باشد، لازمه بیان ایشان هم این است که ما هیچ گاه نتوانیم قطعی که مخالف با واقع باشد داشته باشیم؛ یعنی هر کجا قطعی پیدا شد، نه تنها به اعتقاد قاطع، بلکه باید به حسب واقع، مطابق با واقع باشد. البته هر کجا که قطعی تحقق پیدا کند به اعتقاد قاطع، مطابق با واقع است، برای اینکه قاطع، فی زمن کونه قاطعا، دیگر احتمال نمی دهد که قطعش مخالف با واقع باشد، اما به حسب واقعیت، با قطع نظر از اعتقاد خود قاطع، القطع علی قسمین؛ هر دو ماهیت قطع مشترکند بدون اینکه آن قطعی که مخالف با واقع باشد از نظر صفت قطع، یک کمبودی داشته باشد. در آن حیثی که مربوط به احساس نفسانیه است که ما در کتاب القطع ذکر می کردیم، هیچ فرقی بین قطعی که موافق با واقع باشد و قطعی که مخالف با واقع باشد، «فیما یرجع الی القطع» نیست، منتها به حسب واقعیت، قطع یکی کسی مطابق با واقع است، و قطع یک کسی مخالف با واقع است، مثل اجتهاد می ماند؛ آیا آن کسی که اجتهادش مصیب للواقع است، در مقام اجتهاد، اقوا جهادا از آن کسی است که اجتهادش مخالف با واقع است و ما از آن تعبیر به مخطیء می کنیم؟ در این جهت فرقی نیست، لکن به حسب واقع، این اختلاف وجود دارد که بعضی از اجتهادات، موافق للواقع است و عنوان مصیب تحقق دارد، و بعضی از اجتهادات مخالف با واقع است و عنوان مخطیء تحقق پیدا می کند. پس این مناقشه به این بیان ایشان هم وارد است.

(سؤال... و پاسخ استاد:) شما می گویید: شک در آنجایی تحقق پیدا می کند که حکم واقعی مشکوک، تحقق داشته باشد. اصلا شرط تحقق عنوان شک، ثبوت حکم واقعی مشکوک است، و الاّ«لا یتحقق عنوان الشک». اگر در تحقق شک، این قید معتبر بود، به مجردی که وجدانا برای شما شک پیدا شد باید با توجه به این خصوصیت، شک شما تبدّل به علم پیدا کند. آن نکته دقیقی که من عرض کردم، مسأله تأخر شک از خصوص همین حکم واقعی