سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 148

بصورت تأسیس، بلکه بصورت امضا«لما علیه العقلاء». این خلاصه بیان ایشان بود.

بررسی کلام نائینی(ره) در جمع بین حکم ظاهری و واقعی در طرق و امارات

البته در بیان ایشان، یک نقاط مثبتی وجود دارد و بعضی از نقاط منفی هم وجود دارد، و به هر حال بیان ایشان نمی تواند وجه حلاّلی در رابطۀ با طرق و امارات برای جمع مخالفت حکم واقعی و ثبوت حکم واقعی داشته باشد.

اما نقاط مثبت کلام ایشان یکی این جهت است که ما مکرر عرض کردیم که همۀ طرق و امارات معتبرۀ شرعیه عند العقلاء اعتبار دارد و شارع اینها را در شرعیات امضا کرده و بعضی از طرق و اماراتی هم هست که عقلا معتبر می دانند، لکن شارع آنها را نفی کرده است. اما اینکه یک امارۀ معتبرۀ شرعیه ای داشته باشیم که عند الشارع معتبر باشد دون العقلا، چنین چیزی وجود ندارد و لو اینکه با دقتی که شد شاید بتوانیم در بعضی موارد پیدا کنیم که یک اماریتی از نظر شارع وجود داشته باشد، اما از نظر عقلا وجود نداشته باشد، مثل اینکه در باب عدالت، در صحیحۀ ابن ابی یعفور که یک صحیحۀ بسیار معروفی است و در رابطۀ با تفسیر و معنای عدالت وارد شده، (در کتاب صلاه دربارۀ این صحیحۀ بحث کردیم) روی هم رفته از صحیحه استفاده می شود که عدالت، عبارت از یک ملکۀ راسخۀ در نفس انسانی است که آن ملکه، باعث می شود که انسان، واجبات الهیه را انجام بدهد و محرمات الهیه را ترک کند و علاوه؛ یک خصوصیت دیگر که از آن صحیحه استفاده می شود، مدخلیت مروّت در معنای عدالت است که یک بحث طولانی در رابطۀ با عنوان آن صحیحه مطرح است، عمدۀ این جهت است که در آن صحیحه بعد از آنکه عدالت را معنی می کند و تعریف و تفسیر می کند، شارع برای عدالت یک امارۀ شرعیه ای ذکر می کند و آن عبارت است از حسن ظاهر است.

حسن ظاهر بعنوان یک امارۀ شرعیه معتبر است و لو اینکه برای کسی افادۀ مظنه هم نکند.

به نظر می رسد که از نظر عقلا این اماره، اماریتی نداشته باشند که حسن ظاهر از نظر عقلا اماره باشد بر وجود یک ملکه راسخه نفسانیه. بعید است که چنین چیزی از نظر عقلا مطرح باشد اما شارع بعنوان تعبّد، حسن ظاهر را امارۀ شرعیه برای عدالت قرار داده. روی این حساب چه بسا بتوانیم ادعا کنیم که نسبت بین امارات شرعیۀ معتبره و امارات عقلائیه، عموم و خصوص من وجه است، و اینطور نباشد که جمیع آن چیزی را که شارع بعنوان اماره مطرح بکند، نزد عقلا هم اماره باشد. بله؛ مسألۀ خبر ثقه، مسألۀ ظواهر کلمات و امثال ذلک، اینها