سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 149

اماراتی هستند که هم عقلا روی اینها تکیه می کنند و هم شارع مقدس اسلام. پس یکی از نقاط مثبت کلام مرحوم محقق نائینی، این جهت بود.

یکی از نقاط مثبت دیگر کلام ایشان این است که در مورد طرق و امارات، ما یک حکم تکلیفی مجعول نداریم. اینطور نیست که اگر شارع خبر زراره را حجت قرار بدهد، معنایش این باشد که بر طبق مفاد خبر زراره، یک جعل حکم ظاهری کرده باشد که اگر این حکم ظاهری، مخالف با واقع بود، آنوقت در مقام توجیه و پیدا کردن راه جمع برآییم که چطور بین این حکم ظاهری و واقعی، امکان اجتماع هست؟ این جهت هم در فرمایش ایشان درست است.

عدم ارتباط کاشفیت امارات به شارع

بعضی از نقاط ضعف جزئی که به اصل بحث ما خیلی ارتباط ندارد در کلام ایشان هست و آن این است که ایشان می فرماید: شارع در مورد امارات، و لو امضا حجیت را جعل کرده. این حرف، درست است؛ اما مسأله کاشفیت را هم به حجیت عطف می کند در حالی که کاشفیت، یک مسأله تکوینی است. در باب قطع، یک کشف تامی تحقق دارد، و در باب مظنه، یک کشف ناقصی وجود دارد، اما این کشف، مجعول شارع بما هو شارع نیست بلکه این کشف، خاصیت تکوینی قطع است، خاصیت تکوینی ظن است و ما نمی توانیم چیزی که بعنوان خاصیت تکوینی یک شیء است را به شارع بما هو شارع نسبت بدهیم. ما نمی توانیم بگوییم که شارع«جعل النار حاره». حرارت، خصوصیت تکوینی نار است و به جنبۀ خالقیت ارتباط دارد اما مسألۀ حرارت و نار هیچ گونه ارتباطی به جنبۀ شارعیت ندارد. پس اگر چنین تعبیر کردیم که«الشارع جعل النار حاره» این غلط و غیر صحیح است بلکه«الخالق جعل النار حاره، الله تعالی جعل النار حاره، اما الشارع بما هو شارع و مقنّن للقوانین الشرعیه العملیه، لم یجعل النار حاره».

در باب مظنه هم کاشفیتش به همان کیفیت است یا مثلا طریقیت یا به تعبیر ایشان: مسألۀ وسطیت در اثبات، این عناوین را نمی بایست عطف به حجیت بکند. بله؛ حجیت، یک امر مجعول شرعی است و لو به نحو امضا. حجیت به معنای معذّریت و منجّزیت چه تأسیسا و چه امضاء در غیر مورد قطع، در مورد طرق و امارات صحیح است که انسان نسبت به شارع بدهد و بگوید: «الشارع جعل خبر الثقه حجه، الشارع جعل ظواهر الکلمات من الایات و