سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 150

الروایات حجه»، و لو بعنوان امضا مثل«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» که بیع، یک مسألۀ عقلانی است و شارع مقدس هم با«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» این معامله متداولۀ عقلانیه را تنفیذ کرده. پس این نقطۀ ضعف هم در کلام ایشان هست.

بطلان مقایسۀ ظن معتبر با قطع

اما مطلب اساسی مربوط به کلام ایشان در رابطۀ با آن جهتی که مورد بحث ماست، این است که ایشان خبر ثقۀ معتبر شرعی را با قطع مقایسه می کند و می گوید: اگر نماز جمعه بحسب واقع واجب باشد، لکن مکلّف قطع پیدا کرد به اینکه واجب نیست، شما این مشکله را در اینجا به چه کیفیتی حل می کنید؟ حکم واقعی، وجوب است، چون شما در باب قطع طریقی معتقدید که«من ایّ سبب حصل و من ایّ طریق تحقق» فرقی نمی کند. اگر قطع پیدا کرد به اینکه نماز جمعه واجب نیست و نماز جمعه را ترک کرد، مشکل را چطوری حل می کنید؟ لابد می گویید: این قطع که حکم نیاورده، اثر این قطع، این بوده که در مخالفت حکم واقعی معذور است. این معذوریت، اثر خود قطع است و اثر عقلی است بدون اینکه شارع قطع را حجت قرار داده باشد، کما اینکه در کتاب القطع گفتیم: شارع در رابطۀ با حجیت قطع نه می تواند عنوان نافی داشته باشد، و نه می تواند عنوان مثبت داشته باشد. شارع در رابطۀ با حجیت قطع هیچ گونه نفی و اثباتی ندارد. پس این جائی که مکلّف قاطع شده بعدم وجوب نماز جمعه، یک طریقی پیدا کرده بنام قطع که بالاترین طریق است و من قبل العقل، محکوم به حجیت است، بدون اینکه شارع هم کمترین دخالتی در اصل قطع و یا در حجیت قطع داشته باشد. این معنای حجیت است و یک بخشی از حجیت، معذوریت در صورت مخالفت است.

اگر قطع انسان مخالف با واقع شد، «یکون الانسان معذورا».

اما در باب خبر ثقه مسأله این نیست. اگر خبر ثقه قائم شد بر عدم وجوب نماز جمعه، این ترک نماز جمعه به چه چیزی استناد دارد؟ آیا جز به این استناد دارد که شارع خبر ثقه را ولو امضاء در باب شرعیات حجت قرار داده است؟ اگر شارع می گفت که من هیچ ظنی را برایش حساب باز نمی کنم، هیچ امارۀ ظنیه در محیط شرع، مورد اعتبار ما نیست، این بیچارۀ بدبخت بمجرد اینکه وجوب نماز جمعه را احتمال داد و علم اجمالی هم فرضا داشت، احتیاط می کرد، جمع می کرد بین نماز ظهر و نماز جمعه. اما الان وقتی که محاسبه می کند، می بیند نماز جمعه ای که بحسب واقع، واجب بوده، ترک شده، و ریشۀ ترکش هم به شارع ارتباط