سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 156

این مصیبت و این مشکله را ببار آورد؟ وقتی«بلی قد رکعت» به این مکلّف می گوید: برو دنبال کار خودت، دیگر نیاز نیست به شک در اتیان رکوع بعد از نماز ترتیب اثر بدهی، اینجا اصل اشکال در مسأله اجتماع حکم ظاهری و واقعی زنده می شود که آیا شارع دست از جزئیت رکوع برداشته؟ که نمی توانیم این معنی را ملتزم بشویم. خود کلمه«بلی قد رکعت» معنایش این است که من دست از جزئیت رکوع برنداشته ام و الاّ شارع می گفت: در صورت شک، رکوع، خیلی نقشی ندارد، اگر نسیانا هم ترک شود، ضربه ای نمی زند و جزئیت در حال نسیان برای رکوع ثابت نیست، مثل غیر ارکان.

فرق بین ارکان و غیر ارکان در باب نماز، همین است که جزئیت سائر اجزاء از اول، مخصوص به حال غیر نسیان است، اما در باب ارکان، وقتی که شما می گویید: ترک رکوع نسیانا موجب بطلان است، معنایش این است که رکوع یک جزئیت مطلقه دارد و جزئیتش اختصاص به حال التفات ندارد.

چطور می شود شارعی که از یک طرف خودش جزئیت را برای رکوع بنحو اطلاق اعتبار کرده، همین شارع بگوید: در صورت شک در اتیان و عدم اتیان رکوع، «أحکم بتحقق الرکوع» در حالی که این«أحکم بتحقق الرکوع» هم می سازد با اینکه واقعا رکوع تحقق پیدا کرده باشد، و هم می سازد با اینکه واقعا تحقق پیدا نکرده باشد!؟ آنوقت سؤال و اشکال در اصل اجتماع حکم ظاهری و واقعی زنده می شود.

عدم توقف اشکال اجتماع حکم ظاهری و واقعی روی کلمۀ حکمین

به عبارت روشن تر: اشکال در اجتماع حکم ظاهری و واقعی، روی کلمۀ حکمین جمود ندارد که از کلام ایشان استفاده می شود که ما دو تا حکم نداریم. کلمه حکمین مطرح نیست تا شما این اشکال را یک نکته حساس قرار بدهید بلکه آن چه هست این است که چطور می شود که شارع از یک طرف بگوید: «الرکوع له الجزئیه المطلقه حتی فی حال النسیان» و از یک طرف هم بگوید: «اذا شککت بعد الصلاه فی انّک رکعت فی الرکعه الرابعه او لم ترکع، احکم بأنک رکعت» در حالی که این هم می سازد با اتیان رکوع بحسب واقع، و هم می سازد با عدم تحقق رکوع بحسب واقع؟

آنجائی که بحسب واقع رکوع کرده باشد مشکلی نیست، اما آنجائی که بحسب واقع رکوع نکرده، چه چیزی سبب شده که این شخص به شک در رکوع بی اعتنا بشود با این که مقتضای