سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 159

حرمت را روی شرب توتون بردند گفتند: «شرب التتن حرام» این حرمت نسبت به تمامی عوارض و حالات و طواری در جای خودش محفوظ است، کأنّ اینجوری است که«شرب التتن حرام سواء کانت الحرمه مشکوکه ام کانت معلومه، ام کانت مظنونه بالظن المعتبر؟». لذا روی شک در حکم واقعی به اعتبار این جهتی که عرض کردیم که ارتباط به مضاف الیه دارد و بعنوان عارض و طاری حکم واقعی مطرح است، ایشان می فرماید: شارع به این اعتبار روی شک در حکم واقعی، هیچ حکمی را نمی تواند جعل کند برای اینکه هر حکمی را روی شک به این اعتبار، جعل بکند، مخالفت با اطلاق حکم واقعی دارد که در جمیع این حالات و بالنسبه به تمامی این حالات و عوارض، محفوظ است.

اما شک در حکم واقعی، یک عنوان دیگری هم دارد که این عنوان، یک خصوصیتی دارد که زمینه ای برای بعضی از احکام ظاهریه یا مثلا حکم دیگر می تواند تحقق پیدا کند و آن این است که ما شک در حکم واقعی را با نفس واقع بسنجیم، ببینیم که این شک در حکم واقعی چه مقدار می تواند ما را به واقع برساند و چه مقدار نمی تواند ما را به واقع برساند. به این لحاظ که شک در حکم واقعی، در رابطۀ با خود واقع ملاحظه شود، نه بعنوان وصف و حالت برای حکم واقعی.

کسر و انکسار شارع نسبت به مصالح در جمع بین حکم ظاهری و واقعی

اینجا ایشان می فرماید: شارع به اعتبار اختلاف موارد و به اعتبار اختلاف ملاکات و به اعتبار اختلاف مصالح از نظر قوّت و ضعف و از نظر اهمّ و غیر اهمّ بودن، می تواند دخل و تصرفی کند، اما دخل و تصرفش در طول حکم واقعی است، و با در نظر گرفتن آن حکم واقعی است بحیثی که اگر حکم واقعی، جعل نشده بود، اصلا نمی توانست زمینه ای برای این حکم ظاهری وجود داشته باشد. شارع فرموده: حفظ نفس مسلمان، واجب است و حفظ نفس کافر نه تنها واجب نیست، بلکه مفسده دارد. این یک مصلحه کامله ای دارد و دیگری، مفسده دارد. حالا اگر یک مسلمانی دید یک انسان افتاده داخل دریا و دارد غرق می شود، نمی داند که این شخص، مسلمان است«حتی یجب علیه حفظ النفس المحترمه» یا اینکه یک کافر حربی است که نه تنها حفظ نفسش وجوب ندارد، بلکه حفظ نفسش مشتمل بر مفسده است. آیا شارع در چنین موردی یک اصلی به نام اصاله الاحتیاط جعل کند؟

این شبهه، شبهه مقرون به علم اجمالی نیست، شبهه بدویه است، منتها به عنوان