سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 172

در این معنی که«هذا المایع خمر او خل؟ هذا النفس المشرف علی الهلاک» آیا نفس محترمه است یا نفس غیر محترمه؟

اشکال اساسی در جمع بین حکم واقعی و قاعده حلیت و طهارت

اما مشکل مهم در مسأله قاعدۀ حلیت و طهارت است؛ به ایشان عرض می کنیم: برای اینکه مسأله روشن بشود با الفاظ و اصطلاحات و تأخرها و تقدمها ما را از واقعیت مسأله منحرف نکنید! مسأله این است؛ در شرب توتون اگر حکم واقعیش حرمت باشد، چه طور شما با قاعدۀ حلیت جمعش می کنید که از یک طرف، ارادۀ جدّیۀ فعلیه مولی تعلق گرفته«بان شرب التتن حرام» از یک طرف هم می گوید: «کل شیء شک فی حلیته و حرمته فهو لک حلال»؟ شرب توتون هم از مصادیق«کل شیء شک فی حلیته» است. بین این دو و با همۀ این اصطلاحات و بالا رفتن ها و پائین آمدنها، شما چطوری جمع کردید؟ مسأله این است.

در جمع بین حکم ظاهری و واقعی، اساس روی همین اشکال دور می زند و نمی توانید بگویید: قاعدۀ حلیت مثل ایجاب احتیاط برای تحفّظ بر حکم واقعی است زیرا قاعدۀ حلیت، یک مسألۀ تسهیلی است کأنّ برای فرار از حکم واقعی. لذا چطور جمع می شود بین اینکه حکم واقعی فعلی شرب توتون، حرمت باشد و از طرف دیگر، به مقتضای اینکه یکی از مصادیق«کل شیء شک فی حلیته و حرمته» است، محکوم به حلیت باشد؟ بالاخره شما در کلامتان با همۀ حرفها، این مشکل اساسی را که در مسألۀ جمع بین حکم ظاهری و حکم واقعی مطرح است را چگونه برای ما حل کردید؟ کلام شما یک راه حلی برای مشکل ما نشد.

در مورد ایجاب احتیاط با این توضیح و تقریبی که من عرض کردم، کلام ایشان قابل قبول است. ایجاب احتیاط برای رعایت و تحفظ علی الواقع است، اما حلیت برای فرار است. این فرار را شما چطور توجیه می کنید؟ یک وقت برمی گردید به آن حرف اولی که ما در جمع بین حکم ظاهری و واقعی می زدیم که مسأله را روی تزاحم و اهم و مهم درست کردیم به اینکه این مسأله جمع بین حکم ظاهری و واقعی، مثل مسألۀ صلاه و ازاله است. ازاله چون اهمیت دارد، شارع از وجوب صلاه فی حال الازاله دست برمی دارد، «لوجود الاهمّ» یک وقت مسأله را اینطور می خواهید حل کنید که ما توضیحش را عرض کردیم، شاید هم بعدا اشارۀ دیگری بکنیم به اینکه این مسأله، درست روشن بشود. اگر اینطور باشد، حرفی نیست.

اما شما از راه اهم و مهم پیش نیامدید، فقط مسأله این است می گویید: قاعده حلیت در