سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 176

وجود ندارد. و در موردی که مسأله اهم و مهم مطرح باشد، مولی از تکلیف فعلی مهم صرف نظر می کند و همان تکلیف اهم را وظیفه مکلّف قرار می دهد در حالی که ملاک و فعلیت تکلیف در هر دو وجود دارد، لکن به علت عدم امکان جمع و به علت وجود اهم در بین، لازم است که مولی به همان اهم اکتفا بکند و از حکم فعلی متعلق به مهم با اینکه تمام ملاک در آن وجود دارد، صرف نظر بکند. این جا هم شبیه همین است: مولی دارای احکام واقعیه زیادی است، همۀ اینها فعلیت دارد و همه اینها دارای ملاک و مناط حکم فعلی است، لکن در شرائطی که مکلّف دسترسی علمی به آن احکام ندارد، آیا در این شرائط شارع چه کار بکند؟ دو راه برای او هست؛

لزوم احتیاط در شبهات و اشکالات آن

یک راه این است که مسأله لزوم احتیاط که مقتضای حکم عقل است، را در تمامی موارد، پیاده بکند. این لزوم احتیاط در تمام موارد، مستلزم این است که اساس دین و اساس اسلام، در خطر قرار بگیرد. برای اینکه این دین بر مبنای سمحه سهله پایه گذاری شده است و بر مبنایی است که هیچ گونه مغایرتی با زندگی اجتماعی مردم ندارد و اینطور نیست که لازم باشد که همه مردم، اکثر اوقات خودشان را صرف مسائل مذهبی کنند. اگر شارع بگوید: در جمیع مواردی که احتمال وجوب در آن جریان دارد، باید احتیاط بشود، و در جمیع مواردی که احتمال حرمت دارد باید احتیاط بشود، معنایش این است که مکلّف در اکثر اوقات مشغول انجام واجبات محتمله و یا اجتناب از محرمات مشکوکه باشد و این یک حالت انزجاری در مردم نسبت به اصل و اساس دین ایجاد می کند. لذا شارع نمی تواند روی این راه تکیه کند.

مسلک عقلا در طرق و امارات

وقتی که این راه کنار رفت، باقی می ماند مسأله طرق و امارات، که راه عقلائی است. شاید یک موردی پیدا کردیم که یک امارۀ شرعیه غیر عقلائیه هم می شود در بین امارات پیدا کرد، امّا معمولا امارات معتبرۀ شرعیه، همان امارات معتبرۀ عند العقلاء است. عقلا چرا به این امارات ترتیب اثر می دهند؟ چرا خبر ثقه در بین عقلا حجیت دارد؟ چرا ظواهر کلمات در بین عقلا حجیت دارد؟

عقلا حساب کرده اند، دیده اند اگر بخواهند خبر ثقه را از دائره حجیت خبر خارج کنند،