سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 177

اگر ظواهر کلمات و سائر امارات معتبره را از دائره زندگی اجتماعیشان کنار بزنند، یک هرج و مرج عجیبی لازم می آید و با توجه به این معنی که نوعا خبر ثقه مطابق با واقع است و لو اینکه صدی ده یا صدی بیست هم مطابقت با واقع نداشته باشد، آن را حجت قرار داده اند و همین طور ظواهر و سائر امارات معتبره بر همین مبناست.

اتحاد طریقه شارع با مسلک عقلا

شارع هم همین کار را کرده است. بعد از آنکه لزوم احتیاط بطور کامل نمی تواند مطرح باشد، پس باید یک اماره ای باشد که این اماره غالب المطابقه للواقع است، و لو اینکه درصدی هم تخلّف از واقع و مخالفت با واقع دارد، و از طرف دیگر در رابطۀ با اصول عملیه - که عرض کردیم در باب اصول عملیه آنچه نکتۀ حساس در باب اشکال بود و کلام مرحوم محقق نائینی(ره) هم نتوانست اشکال را حل کند، مسألۀ اصاله الحلیه و اصاله الطهاره در مورد مشکوک الحلیه و مشکوک الطهاره بود. - اینجا نیز شارع مصلحت تسهیلیه را ملاحظه می کند.

درست است، مسأله طریقی نیست، مسأله اماره نیست که شارع روی غلبۀ مطابقه، تکیه کرده باشد، اما آن مبنای اصلی دین که مسأله سمحه و سهله بودن است، اقتضا می کند که شارع یک اصل عملی به نام اصاله الحلیه که هیچ گونه محرزیتی نسبت به واقع ندارد و یک اصاله الطهاره که آن هم هیچ گونه محرزیتی ندارد جعل بکند.

لذا در این موارد اگر این شیئی که طریق اماره بر او قائم شده، یا اصاله الحلیه و الطهاره در او جاری است، مطابق با واقع بود که مسأله ای نیست، اگر مخالف بود، باید این حرف را بزنیم که حکم واقعی به فعلیت و قوّتش در جای خودش محفوظ است، لکن شارع رفع ید کرده همان طوری که در باب متزاحمین رفع ید می کرد، منتها منشأ رفع یدش فرق می کند، در باب متزاحمین، منشأ رفع ید، این است که مکلّف قدرت بر جمع بین امتثال آن دو را ندارد. مکلّف نمی تواند این دو نفس محترمه ای را که در حال غرق شدن هستند را انقاذ کند در حالی که ملاک و فعلیت حکم در هر دو، وجود دارد، اما به علت عدم امکان جمع، شارع از فعلیت یکی در صورت تساوی و از فعلیت مهم در صورت اهم و مهم، رفع ید می کند و دست برمی دارد.

اینجا هم به لحاظ مصلحت کلیه که دین محفوظ بماند و مبنای سمحه و سهله بودن که علاوه بر واقعیت دین، جاذبه ای است که در دین وجود دارد برخلاف بعضی از ادیان گذشته که یک احکام خیلی سنگین و سختی برای آنها مقرّر شده بود، اما در دین اسلام بحمد الله چنین