سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 179

و یک مبنایی دارد که برای آن مبنا و به لحاظ آن مبنا، باید دارای جاذبه باشد و دنیا را به خودش متوجه بکند و لازمۀ این مسأله، این است که در مواردی از احکام واقعیۀ اولیه با اینکه فعلیت دارد، رفع ید بکند و لذا هیچ اشکالی به نظر نمی رسد و راه حل جمع بین حکم ظاهری و واقعی، همین مسأله عقلائیه است که عرض کردیم عقلا هم بر همین مبنا مسألۀ طرق و امارات معتبره را مطرح کرده اند.

به چه مناسبت عقلا به خبر ثقه ترتیب اثر می دهند با اینکه خبر ثقه افادۀ یقین نمی کند؟ به چه مناسبت عقلای عالم به ظواهر کلمات، ترتیب اثر می دهند با اینکه شاید این ظاهر، مقصود برای متکلم نباشد؟ به چه مناسبت اگر کسی فلان مطلب و کلام رکیکی به شما گفت، فوری شما متأثّر و ناراحت می شوید؟ «لعلّه لم یکن هذا الکلام مقرونا بالقصد» اما این «لعلّ» ها از نظر عقلا، منشأ و موضوع برای اثر نیست و زندگی عقلائی بر همین مبنا دور می زند، و شارع مقدس اسلام هم روی همین منوال، بلکه یک مقدار وسیعتر عمل می کند، به لحاظ آن اصول عملیه ای که جعل حکم می کند مثل اصاله الحلیه و اصاله الطهاره که برای آن است که جاذبۀ اسلام زیاد بشود، و الا در مورد شک در طهارت اگر بنا بر این بود که معاملۀ نجاست بشود و در مورد شک در حلیت، معامله حرمت بشود، آنوقت ملاحظه می شد که چه مشکلاتی برای جامعه بوجود می آمد.

برگشت به بحث امکان تعبّد به امارات ظنیّه

برمی گردیم به اصل بحث خودمان؛ اساس بحث ما این بود که آیا تعبّد به امارات ظنّیه و جعل حجیت برای امارات ظنیه، امکان دارد و آیا مستلزم یک تالی محالی نیست یا اینکه مستلزم تالی محال است؟ بحث اصلی ما این بود، آنوقت اشکالات و شبهاتی در این رابطه وجود داشت و به تناسب آن بحث، ما به مسألۀ جمع بین حکم ظاهری و واقعی کشیده شدیم و الاّ اساس بحث، مسأله امکان تعبّد به مظنه و عدم امکان تعبّد به مظنه در مقابل ابن قبه بود که ابن قبه قائل به استحالۀ تعبّد به مظنه بود و دو دلیل اقامه کرده بود؛ یک دلیلش در مورد خبر واحد بود، و دلیل دیگرش در رابطه با همه امارات ظنّیه و طرق ظنّیه بود.

ما در مقابل او، اول تمام اشکالات و شبهات و توالی فاسده ای که در این رابطه بود را مطرح کردیم و ظاهرا در آن چهارمی بود که کشیده شدیم به مسألۀ جمع بین حکم ظاهری و واقعی، و نتیجه این شد که اولا: جمع بین حکم ظاهری و واقعی، مانعی ندارد، و ثانیا: اصل