سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 18

«اقیموا الصلوه» اگر در مقام بیان باشد و مقدمات حکمت در آن جریان پیدا بکند، تمسک می کنیم، برای اینکه اطلاق در مواردی قابل تمسک است و در مواردی ثابت است که تقیید، امکان داشته باشد، اما اگر در یک جایی تقیید فی نفسه غیر ممکن است، اطلاق هم در آنجا معنا و مفهومی نمی تواند داشته باشد.

شما در«اعتق الرقبه» به اطلاق آن تمسک می کنید، برای اینکه می گویید: مولا بجای اینکه «اعتق الرقبه» را به نحو اطلاق بگوید، می توانست بگوید: «اعتق الرقبه المومنه» و حیث اینکه نگفته و سایر مقدمات حکمت جریان دارد، لذا به اعتماد«اعتق الرقبه» می گویید: قید ایمان دخالتی ندارد. اما در آنجایی که یک مأمور بهی بین عبادیت و غیر عبادیت مردد باشد، نمی توانیم بگوییم: اطلاق، عدم عبادیت را اقتضاء می کند برای اینکه مولا نمی تواند بگوید:

«اقیموا الصلوه بداعی الامر» برای اینکه داعویت امر در رتبه متأخره است، در حالی که اگر بخواهد در متعلق باشد، لازمۀ آن این است که در رتبه متقدمه باشد و معقول نیست که شیء واحد هم در رتبۀ متقدمه باشد و هم در رتبه متأخره لذا نمی شود در موارد شک برای نفی عبادیت آن واجب مردد بین تعبدی و توصلی کسی به اطلاق تمسک بکند.

تمسّک به اطلاق مقامی

بله؛ یک اطلاقی درست کرده اند به عنوان اطلاق مقامی که این غیر از اطلاق لفظی است، و آن اطلاق مقامی این است که اگر احراز کردیم که مولا در یک شرائط و موقعیتی قرار گرفته که می خواهد همه اجزاء و خصوصیات معتبره در مأمور به را بیان بکند، نه اینکه در متعلق امر بیاورد، بلکه در متعلق امر آوردن قصد قربت به این معنا مستحیل است، ولی کاری به متعلق امر نداریم که زیر چتر امر قرار بگیرد بلکه مولا در یک مقام و موقعتی است که می خواهد همه خصوصیاتی که در یک امر واجب معتبر است را بیان بکند«من الصدر الی الذیل» و تک تک را بیان کرد گفت: «ارکع فی الصلاه، اسجد فی الصلاه، تشهد فی الصلاه، اقرء فی الصلاه، کبّر تکبیر الاحرام فی الصلاه» همه را شمردیم دیدیم که هیچ اشاره ای به مسألۀ قصد قربت یعنی داعویت امر در عداد بیان حدود و خصوصیات و اجزاء و شرائط مأمور به، نکرده است، اینجا اطلاق مقامی اقتضاء می کند که عدم اعتبار قصد قربت به این معنا را استفاده کنیم و الاّ اگر بخواهیم از اطلاق لفظی استفاده بکنیم، باب اطلاق لفظی به روی ما مسدود است و محل اطلاق لفظی آن جایی است که تقیید، امکان داشته باشد، و حیث اینکه تقیید در اینجا در باب