سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 182

معنای اذن در آیه شریفه مورد بحث

نکتۀ دیگری که مرحوم شیخ اشاره نکرده اند، این است که مقصود از«أذن لکم» این نیست که خداوند اذن واقعی داده باشد. ولو اینکه این اذن برای انسان، روشن نشده باشد. مقصود از «أذن لکم» بحسب متفاهم عرفی از آیه شریفه؛ یعنی«أذن لکم اذنا ظاهرا».

یک کسی مناقشه نکند که در ما نحن فیه در امارۀ مشکوکه الحجیه ما احتمال می دهیم که به حسب واقع، شارع این را حجت قرار داده، و اگر به حسب واقع، حجت قرار داده باشد؛ یعنی اذن در کار است، و اگر اذن در کار باشد، افترائی تحقق پیدا نکرده است. متفاهم عرفی از این آیه، یک اذن واقعی غیر معلوم و غیر مشخص نیست، بلکه عرف این طوری استفاده می کند که اگر برای شما روشن شد که خداوند به من اذن داده و این شیء را حجت قرار داده، هیچ مشکلی نیست. اما در صورت عدم احراز اذن و لو اینکه بحسب واقع هم اذن باشد و حجیتی در کار نباشد، این عنوان افتراء تحقق پیدا می کند. عرف از آیه، این استفاده را می کند.

البته«لقائل ان یخدش فی ذلک» بگوید: آن چیزی که آیه دلالت دارد، اذن در مقابل افتراء و افتراء در مقابل اذن است و یمکن اینکه در این امارۀ مشکوکه الحجیه، اذن من اللّه وجود داشته باشد، به اعتبار اینکه بحسب واقع، حجیتی در آن باشد. پس این بستگی به این دارد که بگوئیم که متفاهم عرفی از این آیه و آیاتی از این قبیل، این است که مسأله افتراء نه در مقابل اذن واقعی و عدم اذن واقعی است، بلکه در صورت مشکوک الاذن بودن هم عنوان افتراء تحقق پیدا می کند. این یک دلیلی است که شیخ از کتاب اقامه می کند.

استدلال به روایات برای اثبات حرمت تعبد به ظن مشکوک الحجیه

دلیلی که از روایات اقامه می کند، بعضی از روایاتی است که در رابطۀ با قضات وارد شده و صاحب وسائل در ابواب صفات قاضی در باب ششم ظاهرا جلد هیجدهم بیان کرده است.

یک روایتش این است که«القضاه علی اربعه اقسام» سه قسم اینها فی النار هستند و تنها یک قسم فی الجنه هستند! آن سه تائی که در نار هستند، یکی«رجل قضی بالجور و هو یعلم انه جور» با علم به اینکه جور است، مع ذلک قضاوت به جور می کند! این دیگر قدر متیقن از قضاتی است که در نار هست.

دومی: «رجل قضی بالجور و هو لا یعلم انه جور» مثل آن قضاوتی که ابو حنیفه کرد که در