سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 189

تسامحی بودن استعمال کلمۀ حجیت درباره ظن انسدادی بنابر حکومت

ما ضمن اینکه به مرحوم شیخ اعتراض کردیم که ما نفی ملازمه نمی کنیم، لکن در استدلال باید دلیل بر اثبات ملازمه وجود داشته باشد و در استدلال شما، دلیلی بر اثبات ملازمه وجود ندارد. با اینکه این اشکال را به مرحوم شیخ کردیم، لکن در عین حال، این نقضی که مرحوم محقق خراسانی ذکر کرده اند، وارد نیست، برای اینکه اصلا کلمۀ حجیت دربارۀ ظن انسدادی بنابر حکومت نباید بکار گرفته شود، و اگر این کلمه در اینجا استعمال می شود، عنوان تسامح و تجوّز دارد، برای اینکه اگر ما مقدمات دلیل انسداد را تحلیل کنیم، نتیجه این مقدمات برای شما روشن می شود که ظن انسدادی بنابر حکومت اصلا عنوان حجیت ندارد، تا شما بفرمائید: «انه حجه» اما حکم مظنون را نمی شود به خداوند نسبت داد.

مقدمات دلیل انسداد این است که اولا ما علم اجمالی داریم به اینکه یک احکام کثیره ای در شرع مقدس وجود دارد، و بلکه بر هر عملی، یک حکمی معیّن شده و در بین این احکام، احکام لزومیه من الوجوبیه و التحریمیه هم فراوان است. بعد از این علم اجمالی، راه علم تفصیلی و یا علمی نداریم(که این هم در جای خودش مخدوش است لکن بنابر فرض صحت این مقدمات بحث می کنیم) نه علم تفصیلی نسبت به این احکام داریم، و نه راه ظن معتبر به اندازۀ کافی نسبت به این احکام داریم. از طرف دیگر، مجوّزی برای جریان اصاله البرائه نداریم که در هر واقعه ای مثل نماز جمعه برخورد کردیم و شک در وجوب و عدم وجوب کردیم، در جمیع شبهات وجوبیه، اصاله البرائه جاری کنیم، و در جمیع شبهات تحریمیه اصاله البرائه را پیاده کنیم.

باقی می ماند مسأله احتیاط؛ حال که وارد وادی احتیاط می شویم، اگر بخواهیم دائرۀ احتیاط را به نحو وسیع و گسترده مطرح کنیم، مستلزم حرج و مشقت است که هر کجا احتمال وجوب در کار است ولو احتمال موهوم، هر کجا احتمال وجوب در کار است و لو با تساوی طرفین، هر کجا احتمال وجوب در کار است و لو با ظن به وجوب و هکذا فی ناحیه الحرمه، این مستلزم، یک عسر و حرج شدید و چه بسا موجب اختلال نظام است. لذا در این شرائط، چه باید کرد؟ باید قائل به تبعیض احتیاط بشویم، وقتی که سراغ تبعیض احتیاط برویم، با ملاحظه اینکه ترجیح مرجوح بر راجح قبیح است و ترجیح احد طرفین متساویین بر دیگری بلا وجه است، به این نتیجه می رسیم که هر کجا شما یک ظن به تکلیفی پیدا کردید، آنجا