سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 191

معنای حجیت شک قبل الفحص در باب برائت

عین این مطلب را مرحوم محقق نائینی(ره) در مورد دیگری به مرحوم شیخ انصاری نقض وارد کرده است و گفته است که ما در باب شرائط اصول عملیه ای که در باب شبهات حکمیه جریان پیدا می کند، مثل اصل برائتی که در باب شبهۀ حکمیه تحریمیه جاری می شود، یکی از شرائط مورد تسلّم و مورد قبول، مسألۀ فحص است. اینطور نیست که تا کسی شک کرد در اینکه شرب توتون حلال است یا حرام است، به اصاله البرائه تمسک کند بلکه، اول باید فحص کند، بعد از آنکه فحص به مقدار کافی انجام گرفت و این شخص، از اینکه بر دلیل حرمت اطلاع پیدا کند مأیوس شد، آنوقت نوبت«رفع ما لا یعلمون» و ادلۀ برائت می رسد.

همان جا می گوید: اگر کسی فحص نکرده بخواهد به اصاله البرائه تمسک کند، جائز نیست.

حالا جائز نیست معنایش چیست؟ جائز نیست قبل الفحص به دلیل برائت مراجعه بکنید.

همان جا گفته اند: این شک در حرمت که معنایش این است که مجتهد یا مقلد، التفات پیدا کرده و احتمال در او به وجود آمده که شرب توتون حرام است، در باب مجتهد در شبهات وجوبیه معمولا مطرح است. مجتهدی که التفات پیدا کرد، یک وقت اصلا التفاتی به حرمت و عدم حرمت پیدا نمی کند، اما اگر توجه پیدا کرد و برای او، شک پیدا شد، لکن فحص نکرد، آنجا ایشان می فرماید که این شک، قبل الفحص حجه.

معنای حجیت قبل شک الفحص این است که اگر این شرب توتون به حسب واقع، حرام باشد و این فحص نکرده بخواهد برائت جاری کند، آن حرمت واقعیه برای او تنجّز پیدا می کند و گریبان او را می گیرد.

پس ما می توانیم بنا بر تعبیر مرحوم محقق نائینی بگوئیم: شک قبل الفحص در شبهات حکمیه حجه، اما وقتی که حجت شد، آیا معنای حجیت این است که ما می توانیم مشکوک را اسناد الی اللّه تعالی بدهیم؟ یعنی با اینکه این شک گریبان گیر است و در مورد شرب توتون اگر حکم واقعی حرمت باشد، تنجّز پیدا می کند، آیا با وجود این حجیت، شما می توانید این شرب توتونی که مشکوک الحرمه است، حرمتش را به خداوند تبارک و تعالی اسناد بدهید و بگوئید: «اللّه تعالی حرّم شرب التتن»؟ نه، حجیت، وجود دارد، اما جواز اسناد«الی اللّه تعالی لا یکون موجودا». پس بین حجیت و مسأله جواز اسناد، تفکیک پیدا شد.