سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 192

معنای حجیت ایجاب احتیاط نزد اخباریین

همین طور ایشان یک نقض دیگری می کند که نیاز به توجیه دارد و آن این است که می فرماید: اگر فرض کنیم مثل اخباریین که در شبهات تحریمیه در مقابل اصولیین که قائل به برائت هستند، قائل به وجوب احتیاط شدیم، (در شبهات بدویۀ تحریمیه، روایات زیادی هم هست که اقتضای این معنا را می کند، لذا در مسأله برائت، آن روایات هم باید ملاحظه بشود.

اگر ما در شبهات بدویۀ تحریمیه مثل اخباریین باشیم و قائل به وجوب احتیاط بشویم، اینجا این نتیجه را می دهد که این ایجاب احتیاط، حجه. معنای حجه چیست؟ یعنی اگر شرب توتون بحسب واقع، حرام شد، این ایجاب احتیاط گریبان شما را می گیرد. اما در عین اینکه ایجاب احتیاط در کار است، آیا شما می توانید در همین ایجاب احتیاط شرعی، اسنادی نسبت به شارع از نظر حکم مشکوک داشته باشید؟ می توانید بگوئید: شارع، شرب توتون را حرام کرده؟ یا اینکه بیشتر از این حق ندارید که بگویید: شارع در مورد شک در حرمت، ایجاب احتیاط کرده، اما به حسب واقع، حکم چیست؟ هیچ طرفش را انسان نمی تواند اسناد به خداوند تبارک و تعالی بدهد. در نتیجه ما می توانیم اینطور تعبیر کنیم که«ایجاب الاحتیاط حجه» یعنی چه "حجه" ؟یعنی«موجب لتنجّز التکلیف التحریمی المشکوک علی المکلف».

اما در عین اینکه "حجه" از نظر حکم مشکوک، شما حق اسناد چیزی را به خداوند تبارک و تعالی نفیا و اثباتا ندارید. پس دو مورد هم مرحوم محقق نائینی(ره) غیر از مورد مرحوم آخوند به عنوان ماده نقض پیدا کردند.

عدم حجیت شک و برگشت حجیت به علم اجمالی

لکن جواب ایشان هم همین است، مخصوصا در آن نقض اولشان که اگر ما گفتیم: شک قبل از فحص، حجیت دارد، این صفت به حال متعلق موصوف است، شک که حجیت ندارد، آن که ریشه و اساس برای حجیت است، علم اجمالی مکلّف است به اینکه در اسلام، یک احکام لزومیه و تحریمیه ای وجود دارد، و الاّ اگر یک مکلّفی از باب مثال چنین علم اجمالی برای او اصلا وجود نداشت و گفت: من علم اجمالی ندارم به اینکه در اسلام یک احکام لزومیه ای وجود دارد، اصلا چنین علمی برای من نیست، آیا چنین آدمی که فاقد این علم اجمالی است، این هم شک قبل از فحصش در شبهات حکمیه گریبانگیر اوست؟ یا اینکه این