سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 195

بنحو تأسیس و یا بنحو امضاء باشد، و اگر ما شک کردیم آیا این حجیت که یک امر حادثی است، مجعول شده یا مجعول نشده؟ استصحاب عدم حجیت جریان پیدا می کند و حکم می کند به اینکه حجیتی از ناحیۀ شارع لا تأسیسا و لا امضاء نسبت به این امارۀ مشکوکه الحجیه جعل نشده است. آیا این استصحاب می تواند دلیل باشد؟

اشکال شیخ(ره) به استصحاب عدم حجیت

خود مرحوم شیخ به این استصحاب، ایراد و اشکال کرده است؛ و خلاصۀ بیان ایشان و تقریب بیان ایشان، این است که ما در مواردی به استصحاب عدم حادث، (هر حادث مشکوک الحدوثی)، نیازمندیم و نوبت به استصحاب می رسد که اثر شرعی روی عدم الحادث بار شده باشد. یک حادثی مشکوک الحدوث است و روی اینکه این حادث، موضوع برای یک اثر شرعی است، روی شک در حدوث این حادث، شما شک می کنید که آیا این اثر ترتب پیدا می کند یا نمی کند.

مرحوم شیخ می فرمایند: مانعی ندارد که ما استصحاب عدم حدوث حادث را اجرا کنیم و از این استصحاب، نفی آن اثر را استفاده کنیم. کما اینکه در موارد دیگر هم وقتی که شما عدم خمریه یک مایعی را استصحاب کنید، مایعی که حالت سابقۀ عدم خمریت داشته و بعد شک می کنید که تبدیل به عنوان خمر پیدا کرده، شما استصحاب می کنید عدم خمریت را برای اینکه این عدم خمریت، موضوع برای حلیت است، موضوع برای عدم ترتب حدّ است. در مقابل خمریت که هم حرمت دارد و هم شربش ایجاب حد می کند.

پس استصحاب عدم حدوث حادث در موارد شک در حدوث، در مواردی مورد جریان و نیاز است که موضوع اثر عدم الحادث باشد. شما با استصحاب، عدم الحادث را احراز بکنید در نتیجه آن اثری که مترتب بر عدم الحادث است را بار می کند. می فرمایند: اما در مواردی است که اثر روی خود شک بار شده، نه روی نبودن حادث. به حسب واقع، نفس شک موضوع برای اثر است. اگر خود شک، موضوع برای اثر شد، دیگر چه نیازی به استصحاب عدم حادث داریم که با کمک این استصحاب، عدم حادث را احراز کنیم؟ نیازی به احراز عدم حادث نیست. نفس شک در حدوث حادث، خودش منشاء برای اثر است.

بعد مثال می زنند: در مورد قاعدۀ اشتغال، اگر کسی بعد الوقت یک ساعت به غروب شک کرد که آیا نماز ظهر و عصرش را خوانده یا اینکه هنوز نماز ظهر و عصر را نخوانده است،