سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 203

عناوین واقعیه هستند و علم و جهل به موضوع، نقشی در وجود و عدم این حکم ندارد، منتها برای جاهل، مسألۀ عذر مطرح است.

در باب تشریع هم همین معنی هست که تشریع، یک عنوان واقعی است و ممکن است آن کسی که مرتکب تشریع بشود، به واقعیت تشریع، جاهل باشد و به اینکه عمل تشریع دارد به دست او انجام می گیرد، اما جهل او، واقعیت تشریع را از بین نمی برد، فقط جهل او معذوریتش را در رابطۀ با حرمت استحقاق عقوبت موجب می شود.

پس تشریع، یک عنوان واقعی است و مربوط به این است که«ما لیس من الدین واقعا» در ردیف مقررات و قوانین الهیه قرار بگیرد، یا آنچه«یکون من الدین» از ردیف مقررات و قوانین الهیه حذف شود. و در رابطه با جهل تشریع و حرمت آن به آیه شریفه«آللّهُ أَذِنَ لَکُمْ أَمْ عَلَی اللّهِ تَفْتَرُونَ» و امثال ذلک، نمی شود تمسک کرد. این یک واقعیت است و چه بسا عرض کردیم که در مورد جهل هم تحقق پیدا نکند، لکن حرمت این، یک حرمت واضح و روشن است و شاید ادلۀ اربعه هم دلالت بر حرمت تشریع کند.

معنای اسناد«ما لم یعلم من الله الی الله» و فرق آن با تشریع

اما عنوان دیگری که در کلمات با عنوان تشریع، خلط شده، عنوان این مسأله است که انسان چیزی را که نمی داند به خداوند تبارک و تعالی اسناد بدهد. «اسناد ما لم یعلم الی اللّه تبارک و تعالی» این غیر مسأله تشریع است، این در خود عنوان موضوع محرم، عدم العلم اخذ شده، عنوان عدم العلم، چیزی است که در موضوع اخذ شده، بخلاف عنوان تشریع که هیچ گونه علم و جهل در ماهیت و حقیقت تشریع دخالت ندارد، مثل اینکه علم و جهل در ماهیت و حقیقت خمر دخالت ندارد. اینجا اینطور نیست، اینجا موضوعش«ما لا یعلم کونه من اللّه» است. اگر انسان بخواهد این را اسناد به خداوند تبارک و تعالی بدهد، خودش یک عنوان دیگری است و دلیل بر حرمت هم دارد.

اگر چه ادله ای که مرحوم شیخ ذکر کردند، بعضی از آنها با این تطبیق نمی کند، ولی آن روایت تطبیق می کند: «رجل قضی بالحق و هو لا یعلم» جزء قضاتی است که«یکون فی النار» اما آیه شریفۀ«آللّهُ أَذِنَ لَکُمْ أَمْ عَلَی اللّهِ تَفْتَرُونَ» مسأله افتراء و بهتان، عبارت از این معنی است که یک کسی عالما عامدا بالخلاف یک مطلبی را به خداوند تبارک و تعالی یا به دیگری نسبت بدهد، لکن در عین حال، اگر این آیه دلالت نداشته باشد، بعضی از آیات دیگری ذکر شده که