سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 205

بررسی امارۀ مشکوکه الحجیه از جهت تشریع بودن

اما اگر خواستیم در مورد امارۀ مشکوکه الحجیه، عنوان تشریع را پیش بیاوریم، عنوان تشریع، «ما لیس من الدین»، و«ما لیس من الدین» دو جور است؛ یک وقت«ما لیس من الدین» بالوجدان، محرز است و از طریق وجدان، «عدم کونه من الدین» را احراز کرده ایم و یک وقت است که استصحاب«ما لیس من الدین» را برای ما ثابت می کند و ما به کمک استصحاب عدم حجیت - به تعبیر مرحوم محقق نایینی - احراز می کنیم که«انّ الشارع لم یجعل هذه الاماره حجه و لم یحکم بحجیه هذه الاماره»، وقتی که از راه استصحاب، ثابت شد که«ان الشارع لم یحکم بحجیه هذه الاماره» آنوقت موضوع برای تشریع درست می شود و ما استصحاب عدم حجیت را برای اینکه عنوان تشریع محقق بشود به آن نیاز داریم، برای اینکه در تشریع نگفته اند: «ادخال ما لم یعلم کونه من الدین» بلکه در معنای تشریع گفته اند: «ادخال ما لیس من الدین». این«لیس من الدین» بودن باید ثابت بشود. «اثبات ما لیس من الدین» گاهی از طریق وجدان است، گاهی هم از طریق استصحاب ثابت می شود که«انه لیس من الدین».

در نتیجه اگر از ما سؤال کنند که آیا در امارۀ مشکوکه الحجیه، استصحاب عدم حجیت جریان دارد یا ندارد؟ ما باید در جواب بگوییم: مقصود شما از این عدم حجیت چیست؟ اگر اسناد الی اللّه چیزی که«لم یعلم کونه من اللّه» باشد، برای حرمت این عنوان هیچ گونه نیاز به استصحاب عدم حجیت وجود ندارد و حق با مرحوم شیخ انصاری(اعلی اللّه مقامه الشریف) است. اما اگر شما در مورد امارۀ مشکوکه الحجیه بخواهید عنوان تشریع را ثابت کنید، «ما لیس من الدین» را در مورد امارۀ مشکوکه الحجیه ثابت بکنید، برای احراز این عنوان، آیا راهی غیر استصحاب عدم حجیت در امارۀ مشکوکه الحجیه می توانیم داشته باشیم؟ و آیا اگر استصحاب را کنار بگذاریم، چطور ما ثابت کنیم این«ما لیس من الدین» است؟

پس در جمع بین کلام شیخ و کلام مرحوم آخوند(این استاد و تلمیذ جلیل القدر) ما اینجوری جمع بکنیم که برای آن عنوان اول، جایی برای استصحاب نیست، اما برای عنوان دوم که عنوان تشریع است، کلام شیخ نمی تواند مفید باشد، بلکه حتما باید دست به دامن استصحاب عدم حجیت دراز کنیم و از راه استصحاب، عدم حجیت را احراز کنیم، «ما لیس من الدین» را احراز کنیم تا موضوع برای حرمتی که روی عنوان تشریع بار شد تحقق پیدا کند.

پس این بیان ضمن اینکه یک توفیقی و جمعی بین کلام شیخ و کلام مرحوم محقق