سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 208

عدم منجزّیت و معذّریت امارۀ مشکوکه الحجیه

لکن مرحوم آخوند یک دلیل سومی ذکر کردند بر اینکه امارۀ مشکوکه الحجیه«لا تکون حجه» که دلیل بسیار خوبی است. با توجه به دو جهت، این دلیل، یک دلیل تاّمی خواهد بود؛

اولا اینکه معنای مطابقی حجیت، یعنی چیزی که مولی می تواند به آن در برابر عبد احتجاج بکند و عبد هم در مقابل مولی می تواند به آن احتجاج بکند. اگر مولی خبر واحد را حجت قرار داد، معنایش این است که اگر خبر واحد دلالت بر وجوب نماز جمعه کرد و این عبد، مخالفت کرد، مولی می تواند به این خبر واحدی که«جعله حجه» در مقابل عبد، استدلال کند و بگوید: با اینکه خبر واحد دلالت بر وجوب کرد، تو چرا مخالفت کردی و ترک کردی؟ همچنان که عبد به همین خبر واحدی که خود مولی لباس حجیت به آن پوشانده، می تواند به این کیفیت استدلال کند. اگر خبر واحد بر عدم وجوب نماز جمعه قائم شد و مکلّف نماز جمعه را ترک کرد، اینجا مولی نمی تواند عبد را مؤاخذه کند برای اینکه عبد در مقابل مولی احتجاج می کند به اینکه خبر واحدی را که تو حجت قرار دادی، قائم بر عدم وجوب نماز جمعه شد. پس معنای مطابقی و مدلول مطابقی حجت«ما یصحّ الاحتجاج به للمولی علی العبد و کذا للعبد علی المولی».

و از طرف دیگر؛ چیزی را که مولی حجت قرار داد، این حجت، موضوع برای دو اثر است؛ یکی اینکه اگر این حجت مطابق با واقع باشد، آن واقع را منجّز می کند و مکلّف را در برابر مخالفت واقع، مستحق عقوبت قرار می دهد. و اثر دوم این است که اگر این حجت، مخالف با واقع بود عبد«یکون معذورا فی المخالفه». مسألۀ معذّریت مترتب بر حجیت است.

مقتضای مراجعه به عقل نسبت به امارۀ مشکوکه الحجیه

لذا مرحوم آخوند با توجه به این دو نکته می فرماید: شما به عقل مراجعه کنید، به وجدان مراجعه کنید، اگر یک اماره ای مشکوکه الحجیه شد و از ناحیۀ مولی هیچ گونه دلیلی ولو امضاء بر حجیت این اماره قائم نشد، آیا چنین امارۀ مشکوکه الحجیه ای را خود مولی می تواند به آن احتجاج بکند؟ آیا عبد می تواند در مقابل مولی به آن احتجاج کند؟ آیا چنین اماره ای موضوع برای اثر منجّزیت است؟ آیا در صورت مخالفت، عبد را مستحق عقوبت