سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 209

می کند با اینکه از ناحیۀ مولی، هیچ حجیتی در رابطۀ با آن نشده؟ آیا مسأله معذوریت بوجود می آید و عبد می تواند در مقابل مولی به این امارۀ مشکوکه الحجیه در رابطۀ با مخالفتش با واقع، احتجاج کند؟

این، یک مسألۀ وجدانی است که اگر یک اماره ای مشکوکه الحجیه شد«لا یترتب علیها آثار الحجیه و لا یصّح الاحتجاج به لا للمولی و لا للعبد»؟ و این معنای همان عبارت معروفه ای است که در کلام مرحوم آخوند مکرر ذکر می شود که شک در حجیت، مساوق با قطع به عدم حجیت است. ظاهرش را که انسان ملاحظه می کند، یک تناقض صدر و ذیلی در این عبارت به چشم می خورد: چطور می شود که شک در حجیت، قطع به عدم حجیت را ایجاد کند؟! لکن مراد این است که اگر اماره ای مشکوکه الحجیه شد، ما قاطع هستیم که آثار حجیت بر آن بار نمی شود، مولی هم نمی تواند به آن، احتجاج کند و الاّ ظاهر این کلام را اگر انسان بخواهد ملاحظه کند، در آن تناقض صدر ذیل وجود دارد، لکن با این تقریبی که ایشان بیان کردند، یک کلام صحیحی است و در نتیجه در اصل مسأله ما که امارۀ مشکوکه الحجیه باشد، باید بگوئید که اصلا آثار حجیت بر چنین اماره ای ترتب پیدا نمی کند.

ترتیب مباحث این بود؛ اوّل، مسألۀ امکان تعبّد به مظنه مورد بحث قرار گرفت که آیا اصلا می شود شارع یک ظنی را حجت قرار بدهد و یا نه؟ بحث مفصلی بود که نتیجه بحث، امکان تعبّد به مظنه بود در مقابل ابن قبه. در بحث دوم بعد از فراغ از بحث اوّل، بحث در این بود که تعبّد به مظنه امکان دارد، لکن اگر در یک جا با این مواجه بشویم که نه دلیلی بر ثبوت تعبّد وجود دارد، و نه دلیلی بر عدم ثبوت تعبّد، آیا در امارۀ مشکوکه الحجیه حکم چیست؟ که این را هم ملاحظه فرمودید که آثار حجیت به هیچ وجه ترتب پیدا نمی کند.

بحث سوم این است آن اماراتی که دلیل بر حجیتش قائم شده و یا بعضیها مدعی قیام دلیل بر حجیت آن هستند، باید یک به یک بررسی شود منتها بعضیها اجمالا مسلّم است، و بعضی دیگر اصلش محل بحث است. بعضیها قائل به حجیت، و بعضی قائل به عدم حجیت شده اند.

در این بحث سوم، مصادیق و امارات این چنینی مورد بحث واقع می شود.

اثبات حجیت ظواهر کلمات شارع

اولین چیزی که به ترتیب کتابهای اصولی در آن بحث شده، مسألۀ حجیت ظواهر است.

حجیت ظواهر کلمات شارع به نحو اجمال است، چون در باب حجیت ظواهر کتاب