سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 212

این خطبه را ادامه بدهید، امیر المؤمنین می فرماید: «تلک شقشقه هدرت ثم قرّت». بعد ابن عباس می گوید: در عالم بر چیزی مثل این، متأسف نشدم که امیر المؤمنین(علیه السلام) این خطبه را به آخر نرساند و تمام مقاصد و اهدافی را که در این خطبه می خواست بیان کند، نتوانست بیان کند. این کاشف از این است که ابن عباس کمال استفاده را از این جملات که امیر المؤمنین بیان کردند، داشته و می خواسته که این استفاده با تکمیل خطبه کامل بشود، لکن متأسفانه نشد! پس شارع، یک روش خاصی را انتخاب نکرده است.

اتکای عقلا بر ظواهر کلمات در تمام امورشان

وقتی که به عقلا مراجعه می کنیم، می بینیم در نزد عقلا، مسأله ظواهر، مبنای همه کار می باشد. اگر کسی به کسی - خدای نکرده - فحش بدهد که ظاهر کلامش دشنام باشد، بر آن اثر بار می کنند. در محاکم، در دادگاه ها، در حضور قاضی شرع، همین اقرارها به حسب ظاهر، منشاء اثر است. اگر یک مقرّی بگوید: "من به زید مدیون هستم" حاکم شرع فوری بر طبق اقرار، او را اخذ می کند به اینکه دین زید را بپرداز! اگر بگوید: نه؛ آن ظاهر، مراد من نبود، من مقصودم این بود که من میل داشتم که زید صد تومان از من طلبکار باشد. این توجیهات و احتمالات خلاف ظاهر، هرگز مورد قبول واقع نخواهد شد.

با توجه به این دو نکته می فهمیم که اجمالا(کلمۀ اجمالا حتی از نظر عقلا هم مطرح است، برای اینکه بعدا بحث می کنیم بعضی ها برای مسأله حجیت ظواهر حتی عند العقلاء، یک قیود و شرائطی ذکر کرده اند گفتند: ظواهر حجیت دارد اما نسبت«بمن قصد افهامه» اما اگر کسی مقصود به افهام نباشد، ظاهر کلمات برای او عند العقلاء حجیت ندارد. لذا ما مجبوریم عنوان بحث را هم از نظر ظواهر شرعی به کلمۀ فی الجمله محدود کنیم و هم از نظر حجیت عند العقلاء و فعلا بگوییم: فی الجمله تا بعد به آن قیود و شرائط برسیم) جای تردید نیست که ظواهر فی الجمله عند العقلاء حجت است، و شارع هم چون روش خاصی را در باب تفهیم و تفّهم، اتخاذ نکرده اجمالا ظواهر کلمات شارع با قطع نظر از کتاب، دارای حجیت است و این حجیت هم یک حجیت امضائی است نه حجیت تأسیسیه؛ یعنی شارع همان روش عقلا را امضا کرده و آن را عملا مورد اثبات و تنفیذ قرار داده.

برای پی بردن به اینکه ظاهر چیست و کجا ظواهر حجیت دارد و لو عند العقلاء، یک بحثهای مقدماتی در کار هست که این بحثها هم به نوبۀ خودش در همۀ موارد، قابل استفاده