سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 215

ظواهر، من رأس، خارج است. بحث در الفاظ غیر مهمله است؛ یعنی الفاظی که واضع آن الفاظ را برای یک معنای خاصّی حالا چه کلی و چه جزئی وضع کرده باشد.

انواع دلالات الفاظ

در رابطۀ با این الفاظ، ما سه نوع دلالت تصور می کنیم و هر کدام هم یک عنوان خاص و یک اسم خاصی دارد.

دلالت تصوریه و شروط آن

اولین دلالت: دلالت تصوّریه است که از آن تعبیر به دلالت وضعیه می شود. معنای دلالت تصوریه این است که انسان با شنیدن یک لفظی به معنای موضوع له انتقال پیدا کند و ذهنش به آن معنای موضوع له متوجه و ملتفت بشود. در این دلالت وضعیه دو جهت و دو خصوصیت اعتبار دارد؛ یکی اینکه این لفظ در برابر معنی وضع شده باشد، و یکی اینکه سامع و یا مستمع، علم به وضع داشته باشد، و الاّ ما به لغات و کلماتی حتّی در قرآن و روایات برخورد می کنیم که با برخورد به آنها هیچ گونه انتقال به هیچ معنایی پیدا نمی کنیم، و منشاء عدم انتقال ما این است که ما به موضوع له آشنایی نداریم. نمی دانیم در لغت عرب این لفظ برای چه معنایی وضع شده است. برای آشنا شدن، قول لغوی حجیت دارد یا ندارد؟ بحثی است که در باب حجیت قول لغوی و عدم حجیت آن مطرح می شود ان شاء اللّه، لکن اجمالا صرف اینکه لفظی برای یک معنایی وضع شده باشد لکن شنونده اطلاعی از معنای موضوع له نداشته باشد، این موجب تحقق دلالت تصوریه نیست. در حقیقت لفظ موضوع برای غیر آشنا مثل یک لفظ مهمل می ماند. همان طوری که در الفاظ مهمله، انتقالی وجود ندارد، در این الفاظ موضوعه ای که انسان از معنای موضوع له اش بی خبر است، هیچ گونه انتقالی از دیدن و شنیدن این الفاظ تحقق پیدا نمی کند.

پس در دلالت تصوریه، دو چیز شرط است و دخالت دارد: یکی اصل الوضع و یکی العلم بالوضع. اما در این دلالت تصوریه، هیچ جهت دیگری دخالت و نقش ندارد. آیا این لفظ را انسان از یک متکلم در مقام جدّ بشنود، یا از متکلّم در مقام غیر جدّ بشنود. آیا از متکلمی که«لا یشعر بما یقول» مثل بعضی از افرادی که در حال خواب صحبت می کنند و خودشان هیچ توجه ندارند به علت اینکه خواب هستند بشنود، یا حتی اگر از غیر انسانی این لفظ شنیده