سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 216

بشود. فرض کنید از یک طوطی که معمولا یادش می دهند بعضی از الفاظ را تکلم کند اگر لفظ "انسان" را بشنود این دلالت تصوریه در جای خودش محفوظ است. به مجرد شنیدن کلمۀ انسان، سامع و شنونده، به معنای موضوع له منتقل شده و به آن معنای موضوع له التفات ذهنی پیدا می کند. پس در این دلالت، دو خصوصیت معتبر است، اما از نظر گوینده، هیچ خصوصیتی اعتبار ندارد، بیدار باشد، نائم باشد، انسان باشد، حیوان باشد و یا اگر کسی از نوار بشنود و امثال ذلک، فرقی در دلالت تصوریه ایجاد نمی کند.

دلالت تصدیقیه و خصوصیات چهارگانۀ آن

اما از این بالاتر؛ دلالت تصدیقیه است. دلالت تصدیقیه، دو مرحله دارد؛ یکی دلالت تصدیقیه ای که موجب این هست که شنونده تصدیق می کند به این که آن متکلم و لافظی که تلفظ به این لفظ کرده، معنای موضوع له را اراده کرده و معنای موضوع له، مراد این متکلم و مراد این لافظ است. در کجا این دلالت تصدیقیۀ به این کیفیت، تحقق پیدا می کند؟ پیداست که علاوۀ بر آن دو خصوصیتی که در دلالت تصورّیه مدخلیت دارد، دو خصوصیت دیگر هم علاوۀ بر آن، دخالت دارد: اولا باید متکلّم یک آدم باشعوری باشد، آن هم در مقام تفهیم مراد استعمالی و مراد مستعملی کلام و لفظ خودش باشد. و الاّ اگر انسان از یک آدم خوابی، هزار کلمه هم بشنود، هیچ گونه دلالت تصدیقیه ای پیدا نمی کند. اگر انسان از آدم خواب شنید که گفت: من مثلا فردا به مسافرت خواهم رفت، هدف من از این مسافرت، فلان مطلب و فلان مقصد است، انسان گوش می دهد و انتقال به معنای الفاظ هم پیدا می کند، اما سر سوزنی تصدیق به این معنی که اراده ای در رابطۀ با این معنی وجود دارد و لو ارادۀ استعمالیه، در کار نیست. لذا باید متکلم یک متکلم، باشعوری باشد، آن هم در مقام تفهیم مراد خودش باشد.

البته اگر در مقام شوخی و مزاح هم باشد نه در مقام جدّ، در ارادۀ استعمالیه، جدّ و هزل، فرق نمی کند. چه جدّی بگوید و چه شوخی بکند، آن کسی که از رفیق خودش به عنوان غیر جدّ، دعوت می کند به اینکه فردا ظهر را به عنوان ناهار منزل من بیا، این الفاظ را در معانی استعمال کرده و اراده هم به این متعلق شده است اما پشتوانۀ این اراده، جدّ نیست. غرض جدّی به مفاد این کلام، تعلق نگرفته، اما این مثل مطلبی نیست که انسان در خوابی بشنود. اگر آدم را در خواب دعوت کند به ناهار فردا با کسی که در مقام هزل و شوخی انسان را دعوت می کند به ناهار و غذای فردا، آیا نحوۀ دلالت کلام اینها یکی است یا اینکه در مورد خواب،