سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 217

تنها همان دلالت اولیه تصورّیه مطرح است اما در مورد شخص هازل، علاوۀ بر دلالت تصوریه، دلالت تصدیقیۀ به این معنی که این الفاظ را در معانی استعمال کرده و هدفش هم این بوده که این مطلب را رفیق خودش بشنود، لکن در مقام جدّ نبوده، بلکه در مقام هزل و شوخی بوده، ولی وجدانا فرق است بین آن کسی که در خواب یک جمله ای می گوید که معنایش این است که فردا مهمان من هستی و بین آن کسی که در مقام هزل، این جمله را می گوید و در ارتباط با دوستش مطرح می کند.

پس در دلالت تصدیقیۀ به این معنی، علاوۀ بر این دو خصوصیت، این خصوصیت هم معتبر است که باید متکلم در مقام تفهیم مقصود باشد و شاعر و ملتفت به معنای لفظ و معنای کلام خودش باشد، و لو اینکه پشتوانۀ جدّی نداشته باشد.

عدم اشتمال کلام بر قرینۀ متصله

خصوصیت دیگری که به عنوان خصوصیت چهارم مطرح است، این است که در کلام، یک قرینۀ متصلّه ای بر خلاف معنای موضوع له اولی لفظ وجود نداشته باشد. اگر در کلام، یک قرینه آن هم قرینۀ متصله برخلاف معنای موضوع له اولیه لفظ، وجود داشته باشد، اینجا دلالت تصدیقیه نسبت به آن معنای موضوع له تحقق ندارد. در باب استعمالات مجازیه وقتی که متکلم می گوید: «رأیت اسدا یرمی» و برخلاف ظاهر معنای موضوع له لفظ اسد که عبارت از حیوان مفترس است، قرینۀ متصله اقامه می کند، آیا در اینجا ما می توانیم حتی دلالت تصدیقیه استعمالیه نسبت به معنای موضوع له حیوان مفترس که اسد است داشته باشیم یا اینکه وجود قرینۀ متصله، مانع از این معنی می شود؟

پس شرط دلالت تصدیقیۀ استعمالیه، عدم اشتمال کلام بر یک قرینۀ متصله بر خلاف ظاهر معنای موضوع له لفظ است. نباید چنین قرینه ای در کار باشد. در این هم فرق نمی کند که ما در باب مجاز آن معنای مشهور مجاز را قائل بشویم، مجاز را استعمال لفظ در غیر ما وضع له بدانیم کما هو المشهور یا اینکه باب مجاز(همان طوری که تحقیق آن گذشت) استعمال لفظ در غیر ما وضع له نیست، بلکه استعمال لفظ در ما وضع له است، منتها به ضمیمۀ یک ادعایی که در کنار آن، تحقق پیدا می کند. علی ایّ حال ولو اینکه معنای مجاز هم همین معنای دوم باشد، اما ظاهر لفظ اسد، همان معنای حقیقی حیوان مفترس است، بدون اینکه ادعایی همراه آن و در کنار آن وجود داشته باشد.