سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 218

پس در دلالت تصدیقیه بعد از دلالت تصورّیه و قبل از دلالت تصدیقیۀ بعدیه، مجموعا چهار خصوصیت معتبر است؛ «الوضع و العلم بالوضع، و کون المتکلم فی مقام التفهیم و عدم اشتمال الکلام علی القرینه المتصله». لکن یک دلالت تصدیقیه ای که آخرین مرحله در باب دلالت هست آن وجود دارد؛ آن دلالت تصدیقیۀ به این معناست؛ علاوۀ بر اینکه سامع تصدیق می کند به اینکه مستعمل فیه، مراد استعمالی متکلم است، تصدیق هم می کند به اینکه مستعمل فیه، مراد جدّی متکلم هم هست و اراده جدیه اش به این معنا متعلق است.

تفکیک بین ارادۀ استعمالیه با ارادۀ جدّیه

مقدمتا همان طور که در بحث عام و خاص و مطلق و مقید و بعضی از مباحث دیگر گذشت، بین اراده استعمالیه و ارادۀ جدّیه، تفکیک تحقق داشت. وقتی که متکلم«اکرم العلماء» و یا«اکرم کل عالم» را مطرح می کرد، شما می گفتید: معنای این جمله، این نیست که کلمۀ«کل عالم» را در عالم غیر زید استعمال کرده باشد، بلکه استعمالیه به«اکرام کل عالم» متعلق شده است.

اما بعد از آن که«لا تکرم زیدا العالم» از ناحیۀ مولی صادر شد، ما کشف می کنیم که ارادۀ جدّیه مولی من اوّل الامر از همان زمانی که«اکرم کل عالم» را صادر کرد، به«اکرام کل عالم» متعلق نبوده، بلکه اراده جدّیه اش به«اکرام کل عالم» ماعدای زید متعلق بوده. لذا محدودۀ دایره ارادۀ استعمالیه، اعم از محدوده دایره اراده جدّیه است.

در دلالت تصدیقه می خواهیم متکلم را وادار کنیم به مقتضای کلامش به اینکه مراد جدّی تو از این کلام، همان مراد استعمالی تو بوده است. در کجا می توانیم این چنین تحمیلی را به متکلم داشته باشیم؟ در کجا برای سامع چنین دلالت تصدیقیه ای حاصل است؟ علاوۀ بر چهار شرط گذشته، دو شرط دیگر هم به صورت اضافه در این دلالت تصدیقیۀ دوم مطرح است؛ یکی اینکه باید متکلم علاوه بر اینکه در مقام تفهیم و بیان مراد استعمالی خودش هست، باید در مقام جدّ هم باشد نه در مقام هزل و شوخی و امثال ذلک. اگر احراز کردیم که در مقام جدّ نیست، دیگر همان دلالت تصدیقیۀ قبلیه وجود دارد، اما دلالت تصدیقیۀ به معنای دوم که آخرین مرحلۀ دلالت تصدیقیه است، دیگر تحقق ندارد. لذا یک شرط اضافه این است که متکلم در مقام بیان و تبیین مراد جدی باشد، در مقابل انسان هازل و کسی که در مقام شوخی و مزاح است.